Ashwagandha nedir ve ne için kullanılır?
Ashwagandha (Withania somnifera), stres ve uykuda küçük–orta düzeyde iyileşme sağlayabildiği gösterilen bir adaptogendir. Klinik çalışmalar çoğunlukla 300–600 mg/gün kök ekstresi ve 6–12 hafta kullanımıyla etki raporlar; uzun dönem güvenlik sınırlıdır, bazı gruplarda sakıncaları vardır.
Diyet Takviyeleri Ofisi
Ashwagandha nedir?
“Ashwagandha” hangi bitkidir? (bilimsel ad, köken, kullanım alanı)
Ashwagandha;
Withania somnifera (L.) Dunal adlı, patlıcangiller (Solanaceae) familyasından, kökü başta olmak üzere tıbbi amaçla kullanılan bir çalıdır. Modern kaynaklar onu “adaptogen” profilli bir bitki olarak tanımlar; özellikle
stres-uyku ekseninde çalışılmış olsa da, kanıtlar heterojendir.
Diyet Takviyeleri Ofisi
Botanik olarak 30 cm–3 m’ye kadar büyüyebilen, küçük yeşilimsi çiçekli ve kırmızı-turuncu meyveli bir çalıdır. Latincedeki
somnifera “uyku verici” anlamına gelir; “ashwagandha” adı ise Sanskritçede kökün “at kokusuna” benzetilmesine dayanır. Bilimsel profiller (Kew Gardens) bitkinin morfolojisini ve yetişim koşullarını ayrıntılı anlatır. Geleneksel kullanımı Hindistan ve çevresinde kök tozları/ekstreleri şeklindedir; modern literatürde ise çoğunlukla
standartlaştırılmış kök ekstresi çalışılmıştır.
kew.orgDiyet Takviyeleri Ofisi
“Adaptogen” ne demek; ashwagandha neden bu grupta anılır?
Adaptogen; organizmanın strese verdiği yanıtı
HPA ekseni başta olmak üzere düzenlemeyi hedefleyen farmakolojik profili ifade eder. Ashwagandha bu çerçevede tanımlansa da, mekanizma ve klinik uç noktalar için
ihtiyatlı yorum gerekir.
PMCScienceDirect
2018’den itibaren derlemeler adaptogenlerin hipotalamo-hipofiz-adrenal (HPA) eksende ve strese aracılık eden yolaklarda modülasyon yaptığına işaret eder. 2025 tarihli güncel klinik anlatılar da kavramı benzer biçimde çerçeveler; ancak farklı bitkiler ve ekstrakt tipleri arasında sonuçlar değişkendir. Bu nedenle,
kısa dönem (genelde 6–12 hafta) ve
standartlaştırılmış kök ekstresi dışındaki formlara dair çıkarımlar sınırlı tutulmalıdır.
PMCScienceDirect
Hangi kısımları ve hangi kimyasal bileşenleri öne çıkar?
Klinik araştırmalar
kök ve kökten elde edilen ekstraktlara odaklanır. Başlıca fitokimyasallar
withanolidler (ör. withaferin A) ve çeşitli alkaloidlerdir; etkiler yalnızca withanolidlerle sınırlı olmayabilir.
Diyet Takviyeleri Ofisi
NIH ODS sağlık profesyoneli bilgi sayfası; ashwagandha’nın steroidal lakton yapısındaki
withanolidler yönünden zengin olduğunu, fakat
withanolid olmayan fraksiyonların da biyolojik etkiye katkı verebileceğini belirtir. Farmakognozi literatürü ve ulusal monograflar (ör. Kanada NHPD, 2025) kimyasal kimlik, bitkiye özgü belirteçler ve formülasyon parametrelerini özetler. Klinik çalışmalarda raporlanan preparatlar genellikle withanolid yüzdesi beyanlı
standartlaştırılmış kök ekstreleridir.
Diyet Takviyeleri Ofisiwebprod.hc-sc.gc.ca
Hangi formları bulunur? (kök tozu, ekstre, çay, tentür)
Piyasada
kök tozu,
standartlaştırılmış kök ekstresi (kapsül/tablet/sıvı) ve daha seyrek
çay/tentür formları vardır. Klinik veri ağırlıkla
kök ekstresi üzerindedir; yaprak esaslı ürünler için klinik genelleme yapmak zordur.
Diyet Takviyeleri Ofisi
Resmî/akademik kaynaklar (NIH ODS) modern klinik çalışmalarda kullanılan formların çoğunlukla kökten geldiğini vurgular. Ürün etiketlerinde
withanolid yüzdesi,
parti/sağlık beyanı ve
üçüncü taraf analiz bilgileri kalite göstergeleri arasındadır. Ulusal monograflar ise (ör. Health Canada 2025) kimlik doğrulama ve etiket standardı için örnek aralıklar verir; bu belgeler kapsamlı etkililik kanıtı değil,
regülatif kılavuz niteliğindedir.
Diyet Takviyeleri Ofisiwebprod.hc-sc.gc.ca
Hızlı Tanım Kutusu — Withania somnifera (özet)
-
Bilimsel adı: Withania somnifera (L.) Dunal
-
Aile / tip: Solanaceae; çok yıllık çalı
-
Kullanılan kısım: Kök (klinikte en yaygın); toz veya standartlaştırılmış kök ekstresi
-
Ana bileşenler: Withanolidler, alkaloidler
-
Geleneksel/modern kullanım ekseni: stres yanıtı, uyku, “zindelik” (kanıt heterojen; kısa dönem)
-
Botanik tanım: Küçük yeşilimsi çiçekler, kırmızı-turuncu meyve; 30 cm–3 m boy; kuru-güneşli habitat
-
Eş adlar: Hint ginsengi, kış kirazı (winter cherry)
Diyet Takviyeleri Ofisikew.org
Özet Noktalar / Ana Çıkarımlar
-
Ashwagandha = Withania somnifera; klinik literatür çoğunlukla kök ekstreleri üzerine. Diyet Takviyeleri Ofisi
-
“Adaptogen” çerçevesi HPA ekseniyle ilişkilidir; mekanizma ve etki yorumu ihtiyat gerektirir. PMC
-
Başlıca kimyasal sınıf withanolidler; ancak withanolid dışı fraksiyonlar da rol oynayabilir. Diyet Takviyeleri Ofisi
-
Botanik ve morfoloji için Kew profili güvenilir bir görsel/teknik referanstır. kew.org
-
Güvenlik sinyalleri (seyrek hepatotoksisite) nedeniyle etkililikten ayrı ele alınmalıdır. Ulusal Biyoteknoloji Bilgi Merkezi
Daha fazla bilgi için şu makalelerimizi ziyaret edin:
Not: Bu metin bilgilendirme amaçlıdır; tanı/tedavi yerine geçmez. Herhangi bir takviyeyi kullanmadan önce hekiminize ve eczacınıza danışın.
Ashwagandha ne işe yarar?
Ashwagandha stres, anksiyete ve kortizolde nasıl etki gösterir?
Kısa süreli (6–12 hafta) randomize kontrollü çalışmalar ve 2024 tarihli bir meta-analiz,
algılanan stres (PSS), anksiyete skorları (HAM-A) ve
serum kortizolde plaseboya göre
küçük-orta düzeyde azalma bildiriyor. Etkiler genellikle
300–600 mg/gün kök ekstresi ile görülüyor. (
PubMed,
ScienceDirect,
Diyet Takviyeleri Ofisi)
Dokuz RCT’yi (n=558) toplayan meta-analiz, PSS’de ~−4,7 puan, HAM-A’da ~−2,2 puan ve serum kortizolde istatistiksel olarak anlamlı düşüşler buldu; yan etkiler çoğunlukla hafifti. Kanıtlar kısa süreli ve heterojen; bu nedenle sonuçlar
genellenirken temkinli yaklaşmak gerekir. NIH ODS profesyonel sayfası da benzer şekilde stres/anksiyete alanındaki bulguların kısa dönem ve orta büyüklükte olduğunu özetler. (
PubMed,
Diyet Takviyeleri Ofisi)
Ashwagandha uyku kalitesini iyileştirir mi?
2021 PLOS ONE meta-analizi ve izleyen RCT’ler, özellikle uykusuzluk/uyku kalitesi düşük yetişkinlerde
uyku kalitesi, uykuya dalma süresi ve toplam uyku süresi üzerinde
küçük fakat anlamlı iyileşmeler gösteriyor; etkiler
≥8 hafta kullanımda belirginleşebiliyor. (
PLOS,
PubMed)
Meta-analizde (n≈372) ashwagandha ekstraktı, toplam uyku kalitesi skorunu iyileştirip uykuya dalma süresini kısalttığı gözlemlendi; ancak
uzun dönemde güvenlik verisi sınırlı kabul edildi. ODS özeti de uykuya ilişkin kanıtın kısa dönem ve küçük/orta büyüklükte olduğuna dikkat çeker. (
PLOS,
Diyet Takviyeleri Ofisi)
Spor performansı: VO₂max, güç ve toparlanma üzerinde etkili mi?
Sistematik derleme-meta-analizler,
VO₂max, güç/kuvvet ve yorgunluk göstergelerinde plaseboya üstünlük bildiriyor. 2025’te yayımlanan bir meta-analiz, sporcularda
VO₂max’ta ≈+4,1 mL/kg/dk artış buldu; ancak çalışmalar kısa süreli ve heterojen olarak gözlemlendi. (
journalofsportsmedicine.org,
PMC)
Performans literatürü çoğunlukla
sağlıklı genç yetişkinler ve
8–12 hafta desteklere dayanır. VO₂max artışlarına ek olarak bazı RCT’ler
1RM/güç kazanımlarını ve öznel
yorgunluk azalmasını raporlar. Mekanizma olarak anti-inflamatuvar/antioksidan etki ve stres modülasyonu tartışılır; yine de
program, doz ve formülasyona bağlı geniş değişkenlikler vardır. (
PMC)
Bilişsel işlev, dikkat ve zihinsel enerjiye etkisi var mı?
2024’teki çift-kör RCT,
225 mg ashwagandha ile
hafıza, dikkat/uyanıklık ve yürütücü işlev ölçümlerinde kısa vadeli iyileşmeler gösterdi;
gerilim/yorgunluk algısı da azaldı. Kanıt
erken aşamada ve popülasyonlar sınırlı olarak gözlemlendi. (
PMC)
Biliş çalışmalarının çoğu
sağlıklı genç erişkin örneklemlerinde ve kısa sürelidir. 2024 çalışması akut ve tekrarlı dozlamayı birlikte test edildi ve birkaç nöropsikolojik ölçekte iyileşme bildirildi; daha geniş/çeşitli popülasyonlarda
doğrulayıcı RCT’ler gereklidir. 2024–2025 incelemeleri de biliş alanında
umut verici ama sınırlı kanıta işaret etmektedir. (
PMC,
MDPI)
Cinsel/üreme sağlığı ve testosteron için etkili mi?
Yeni RCT’ler, erkeklerde
cinsel işlev, semen parametreleri ve yaşam kalitesinde iyileşmeler bildirdi; bazı çalışmalarda
testosteron artışı raporlandı. Bulgular olumlu olsa da
örneklem ve süre kısıtları nedeniyle genellenebilirlik sınırlı olarak kabul edildi. (
PMC)
2025’te yayınlanan, 8 haftalık çift-kör RCT;
ashwagandha kök ekstresi ile cinsel sağlık parametreleri ve semen analizinde anlamlı gelişmeler gösterdi. Daha eski çalışmalar testosteronda artışlar bildiriyordu; yine de
standardizasyon, yaşam tarzı ve başlangıç düzeyleri sonuçları etkileyebildiğini gösterdi. (
PMC)
Tiroid fonksiyonuna etkisi nedir?
Subklinik hipotiroidi hastalarında yapılan küçük bir RCT (2018),
TSH düşüşü ve
T3/T4 artışı bildirdi; 2023–2025 derlemeleri
tiroid ekseni üzerine olası etkileri ve
tirotoksikoz olguları nedeniyle
ihtiyat öneriliyor. (
PubMed,
MDPI,
Diyet Takviyeleri Ofisi)
Tiroid verisi, tek merkezli kısa süreli çalışmalarla sınırlıdır. Endokrin etkiler biyolojik olarak olası olsa da,
tiroid hastalığı olanlarda veya
tiroid ilaçları kullananlarda hekim denetimi olmadan kullanım önerilmez. ODS güvenlik notları bu konuda
temkinli yaklaşımı desteklemektedir. (
Diyet Takviyeleri Ofisi)
Metabolik sağlık (glukoz, HbA1c, lipitler, kilo) üzerinde etkisi var mı?
2025’te yayımlanan bir sistematik derleme-meta-analiz,
glukoz, HbA1c ve LDL/total kolesterol üzerinde
küçük iyileşmeler bildirildi; fakat klinik çalışma sayısı az, örneklemler küçük ve heterojen.
Birincil tedavi yerine tamamlayıcı yaklaşım olarak ve
hekim gözetiminde değerlendirilmelidir. (
PMC)
Metabolik sonuçlar umut vericidir ancak büyük, uzun süreli ve iyi standartlaştırılmış RCT’ler azdır. 2020’lerdeki derlemeler de
kanıt kalitesinin sınırlı olduğuna işaret eder; bu nedenle
diyet/egzersiz temelli müdahalelerin yerini alacak düzeyde kanıt yoktur. (
PubMed)
Bağışıklık sistemi üzerinde etkiler (erken kanıt)
2023 kapsamlı derlemesi, sağlıklı kişilerde yapılan çalışmalarda
immün parametrelerde (örn. antikor yanıtı, fagositoz) artışlar bildiren RCT’leri özetler; ancak klinik
hastalık sonlanımları için yeterli kanıt yoktur. (
PMC)
İmmün göstergelerdeki laboratuvar değişimleri
biyobelirteç düzeyindedir ve klinik sonuçlara (enfeksiyon sıklığı/süresi) çevrimi sınırlı kalmıştır. Daha büyük, iyi tasarlanmış,
sonuç odaklı RCT’ler gereklidir. (
PMC)
Tanım Kutusu — “Hızlı Kanıt Özeti (8–12 hafta, kök ekstresi)”
|
Hedef alan
|
Tipik sonuç
|
Doz/Süre (çalışmalarda)
|
Kanıt düzeyi (özet)
|
|
Stres/Anksiyete/Kortizol
|
Küçük–orta azalma
|
300–600 mg/gün, 6–12 hf
|
RCT + meta-analiz (2024) ( PubMed) |
|
Uyku
|
Küçük ama anlamlı iyileşme
|
≥300 mg/gün, ≥8 hf
|
Meta-analiz (2021) ( PLOS) |
|
VO₂max/Güç
|
VO₂max ↑ (~+4 mL/kg/dk), güç artışları
|
300–600 mg/gün, 8–12 hf
|
|
|
Biliş
|
Dikkat/hafıza ölçütlerinde iyileşme
|
225–600 mg/gün, 4–12 hf
|
Yeni RCT (2024) + derlemeler ( PMC) |
|
Cinsel/Üreme
|
DISF-M, semen parametreleri ↑
|
600 mg/gün, 8 hf
|
|
|
Tiroid
|
TSH ↓, T3/T4 ↑ (subklinik hipotiroidi)
|
600 mg/gün, 8 hf
|
Küçük RCT (2018) + 2023 derleme (ihtiyat) ( PubMed, MDPI) |
|
Metabolik
|
Glukoz/HbA1c/LDL’de küçük iyileşme
|
8–12 hf
|
Meta-analiz (2025) (erken) ( PMC) |
Özet Noktalar / Ana Çıkarımlar
-
En güçlü ve tutarlı alanlar: Stres/anksiyete/kortizol ve uyku; etki büyüklüğü küçük-orta, süre kısa. (PubMed, PLOS)
-
Spor performansı: VO₂max/güç artışları olası; program/doz/formülasyona duyarlı. (journalofsportsmedicine.org)
-
Biliş ve cinsel sağlık: Son yıllarda pozitif ama erken RCT verileri. (PMC)
-
Tiroid ve metabolik sağlık: Sınırlı/heterojen kanıt; hekim gözetimi ve ihtiyat gerekli. (MDPI, PMC)
Daha fazla bilgi için şu makalelerimizi ziyaret edin:
Not: Bu metin bilgilendirme amaçlıdır; tanı/tedavi yerine geçmez. Herhangi bir takviyeyi kullanmadan önce hekiminize ve eczacınıza danışın.
Ashwagandha nasıl etki eder?
Ashwagandha stres tepkisini nasıl düzenler? (HPA ekseni, kortizol)
En yaygın açıklama,
hipotalamo-hipofiz-adrenal (HPA) ekseni üzerindeki düzenleyici (adaptogen) etkidir. Klinik çalışmalar kortizolde düşüş gösterse de,
insanda doğrudan mekanistik kanıt sınırlıdır; ODS, etkiyi muhtemelen birden fazla bileşenin birlikte sağladığını vurgular. (
PMC,
Diyet Takviyeleri Ofisi)
Son sistematik derlemeler, ashwagandha kullanımının (genellikle kök ekstresi)
sabah kortizolünü azalttığını rapor eder; bu klinik bulgu HPA ekseni modülasyonuyla uyumludur. Ancak ODS’nin profesyonel bilgi sayfası, withanolidler başta olmak üzere
birden çok fitokimyasalın rol oynayabileceğini ve mekanizmanın insanda
kesinleşmediğini belirtir. Bu nedenle “ashwagandha nasıl çalışır?” sorusuna verilecek kanıta dayalı yanıt,
çok etkenli ve ihtiyatlı bir çerçevede kalmalıdır. (
PMC,
Diyet Takviyeleri Ofisi)
GABAerjik iletim ve uyku-anksiyete ekseniyle ilişkisi var mı?
Preklinik çalışmalar,
GABAerjik aktivite ve uyku mimarisi üzerinde etkiler bildirmiştir; kısa süreli insan RCT’lerinde uyku ve kaygı semptomlarında iyileşmeler görülür. Ancak
nöral düzeyde insan biyobelirteci verisi henüz sınırlıdır. (
BioMed Central)
2025 tarihli bir derleme, hayvan modellerinde
uyku süresinde artış ve uykuya dalma süresinde kısalma ile GABAerjik sistem etkilerini özetler; bu hat, klinikte gözlenen
uyku kalitesi ve
algılanan stres iyileşmeleriyle tutarlıdır. 2025 hayvan verileri ayrıca
hipokampus plastisitesi ve davranışsal belirteçlerde düzelme sinyali verir; insanlarda benzer biyolojik aracılar (örn. GABA, nörotrofik faktörler) için
doğrulayıcı çalışmalar gereklidir. (
BioMed Central,
PMC)
Anti-inflamatuvar/anti-oksidan yollar: NF-κB baskılanması, Nrf2 aktivasyonu
Ashwagandha fitokimyasalları (özellikle
withaferin A) preklinik olarak
NF-κB yolunu baskılayabilir ve anti-oksidan savunmanın ana düzenleyicisi
Nrf2’yi aktive edebilir. Bunlar
biyolojik olarak tutarlı mekanizmalardır fakat insan düzeyinde doğrudan doğrulama kısıtlıdır. (
PMC)
2023 tarihli kapsamlı bir inceleme, withaferin A’nın NF-κB sinyalinde yer alan proteinleri azalttığını bildirir. Anti-oksidan tarafta Nrf2, hücresel savunmanın merkezidir; 2022 güncel derlemeler Nrf2 aktivasyonunun oksidatif stresle ilişkili bozulmalara karşı koruyucu olabileceğini vurgular. Bu biyokimyasal mekanizmalar, klinikte gözlenen
yorgunluk azalması ve
egzersiz toparlanması bulgularıyla hipotez düzeyinde ilişkilendirilebilir, ancak
nedensellik insan verisiyle sabitlenmiş değildir. (
PMC)
Nörotrofik faktörler ve sinaptik plastisite (BDNF vb.)
Yeni preklinik veriler, ashwagandha kök ekstresinin
BDNF ve ilişkili sinaptik genleri modüle edebileceğini ve
mitokondri biyogenezi üzerinde etkiler gösterebileceğini işaret ediyor. İnsan çalışmalarında
biyobelirteç düzeyi kanıtları erken aşamadadır. (
PMC,
SpringerLink)
2025 deneysel çalışmalarında hipokampusta
BDNF/NARP/neuritin gen ekspresyonunda artış ve nöronal mitokondri dinamiklerinde düzenlenme bulundu. Bu bulgular, klinik RCT’lerde raporlanan
dikkat/hafıza iyileşmeleri için
biyolojik olasılık sağlar; fakat
çevrimiçi (bench-to-bedside) kanıt zinciri henüz tamamlanmış değildir. (
PMC,
SpringerLink)
Endokrin etkiler: tiroid ve androjen ekseninde neler biliniyor?
Subklinik hipotiroidi hastalarında küçük bir RCT,
TSH’de düşüş ve T3/T4’te artış göstermiştir; ayrıca bazı çalışmalarda
testosteron artışı rapor edilmiştir. Mekanizma net değildir;
hekim gözetimi ve bireysel risk değerlendirmesi şarttır. (
PubMed,
Diyet Takviyeleri Ofisi)
2018 çift-kör RCT’si tiroid biyokimyasında iyileşme gösterse de örneklem küçüktür ve süre kısadır. ODS, endokrin etkiler için
ihtiyat önerilir; tirotoksikoz olgu bildirimleri nedeniyle
tiroid hastalarında veya tiroid ilacı kullananlarda yakın izleme gerekir. Testosterondaki değişimler muhtemelen
stres-oksidatif yük azalması ve
enerji metabolizması üzerinden ikincil olabilir; sağlam mekanistik insan kanıtı yoktur. (
PubMed,
Diyet Takviyeleri Ofisi)
İmmünomodülasyon: Doğuştan ve edinsel yanıtlar
Sağlıklı erişkinlerde yapılan bir RCT, ashwagandha ekstresinin
doğuştan (fagositoz, NK hücre aktivitesi) ve
edinsel bağışıklık göstergelerini artırabildiğini bildirdi. Bu bulgular biyobelirteç düzeyinde olup;
klinik sonlanımlara genellenmesi için daha büyük RCT’ler gereklidir. (
PMC)
2021 çalışması, laboratuvar ölçütlerinde olumlu değişimlerle
“immün tonus” artışı gösterebileceğini bildirdi; ancak enfeksiyon sıklığı/süresi gibi
hasta-odaklı çıktılar sınırlı çalışılmıştır. 2023 kapsamlı derlemeler de immün etkileri özetler, fakat
kanıt kalitesi orta-düşük düzeydedir. (
PMC)
Farmasötik açıdan önemli noktalar: Bileşenler, standardizasyon, farklı kısımlar
Etki profili,
kök vs. yaprak,
ekstraksiyon yöntemi ve
withanolid içeriği gibi parametrelere hassastır. ODS, etkinin yalnızca withanolidlerden değil,
withanolid dışı fraksiyonlardan da kaynaklanabileceğini vurgular. (
Diyet Takviyeleri Ofisi)
Klinik literatürün büyük bölümü
standartlaştırılmış kök ekstreleri üzerine kuruludur. Ürünler arası
içerik farkları (ör. withaferin A/withanone profili, solvent tipi, marker yüzdesi) mekanizma ve etki büyüklüğünü etkileyebilir. Bu nedenle “ashwagandha mekanizması” tartışılırken
formülasyon-özgül koşullar not edilmelidir. (
Diyet Takviyeleri Ofisi)
Nadir hepatotoksisite için olası açıklamalar neler?
Seyrek olmakla birlikte ashwagandha ile ilişkili
ilaç-ilişkili karaciğer hasarı (HILI) olguları bildirilmiştir; mekanizma
net değildir. Bazı toksikoloji raporları, belirli fitokimyasalların (örn. withanone)
DNA hasarı potansiyelini ve/veya
ürün saflığı-adülterasyon değişkenlerini tartışır. (
Ulusal Biyoteknoloji Bilgi Merkezi,
ScienceDirect)
2024
LiverTox güncellemesi, klinik olgu serilerini ve fenotip desenlerini (çoğu kolestatik/hepatoselüler karışık) özetler. 2024 toksikoloji raporu ise
botanik-ilaç etkileşimleri ve genotoksisite ihtimallerini gündeme taşır. Bu başlık
mekanizma belirsizliği taşıdığından, karaciğer hastalığı olan bireylerde
kaçınma ve genel popülasyonda
erken belirti-bulgu izlenimi önerilir. (
Ulusal Biyoteknoloji Bilgi Merkezi,
ScienceDirect)
Tanım Kutusu — “Mekanizma ≠ Etkililik” (Klinik çıkarıma geçiş uyarısı)
-
Preklinik ≠ Klinik: Hücre/kemirgen verisi biyolojik olasılık sağlar; insanda aynı yolakların katkısı kanıt gerektirir.
-
Formülasyon farkı: Kök/yaprak, solvent, standardizasyon ve doz mekanizma katkısını değiştirir.
-
Nedensellik zinciri: Semptom iyileşmesi (örn. uyku, anksiyete) → aracı biyobelirteçler (GABA/BDNF/Nrf2/HPA) → hastalık sonlanımı; zincirin her halkası ayrı çalışılmalıdır.
(Diyet Takviyeleri Ofisi)
Özet Noktalar / Ana Çıkarımlar
-
HPA ekseni modülasyonu ve kortizol azalması klinik bulgularla uyumlu; insan düzeyinde doğrudan mekanistik kanıt sınırlı. (PMC)
-
GABAerjik, BDNF/mitokondri ve NF-κB/Nrf2 yolları preklinikte destekli; klinik nedensellik için ek çalışma gerekir. (BioMed Central, PMC)
-
Endokrin/immün etkiler olası; tiroid ve androjen ekseninde ihtiyat ve hekim gözetimi önemlidir. (PubMed, PMC)
-
Hepatotoksisite nadirdir fakat gerçektir; mekanizma belirsiz, ürün kalitesi ve bireysel duyarlılık etken olabilir. (Ulusal Biyoteknoloji Bilgi Merkezi, ScienceDirect)
Daha fazla bilgi için şu makalemizi ziyaret edin:
Not: Bu metin bilgilendirme amaçlıdır; tanı/tedavi yerine geçmez. Herhangi bir takviyeyi kullanmadan önce hekiminize ve eczacınıza danışın.
Güvenlik, yan etkiler ve ilaç etkileşimleri
Ashwagandha güvenli midir? (genel profil, kullanım süresi)
Kısa süreli kullanımlarda (≈8–12 hafta) ashwagandha genelde iyi tolere edilir; en sık
mide-bağırsak şikâyetleri ve
uyuklama görülür.
Uzun dönem güvenlik profili bilinmemektedir; nadir fakat belgeli
karaciğer hasarı ve
tiroid değişiklikleri bildirilmiştir. Hamilelik ve emzirmede önerilmez. (
Diyet Takviyeleri Ofisi)
NIH ODS sağlık profesyoneli özetine göre, klinik çalışmalarda 3 aya kadar kullanım çoğunlukla
hafif-orta düzey yan etkilerle seyretmiştir: mide rahatsızlığı, gevşek dışkı, bulantı ve sersemlik/uyuklama. Ancak birkaç
ciddi yan etki sinyali vardır (hepatotoksisite, tiroid fonksiyonunda değişim, olası androjenik etkiler). Bu nedenle,
kısa süreli ve
hekim danışmanlığı vurgusu önemlidir. (
Diyet Takviyeleri Ofisi)
En sık görülen yan etkiler nelerdir?
Gastrointestinal yakınmalar (bulantı, karın rahatsızlığı, gevşek dışkı),
uyku hali/sersemlik ve seyrek olarak
taşikardi/HRV değişikliği bildirilmiştir. Semptomlar genellikle
hafif ve geçicidir. (
Diyet Takviyeleri Ofisi)
Çalışmaların çoğunda ashwagandha kök ekstresi, plaseboya benzer
hafif yan etki profili göstermiştir. Ancak bireysel duyarlılık, kullanılan
formülasyon ve
doz yan etki sıklığını etkileyebilir. Uyuşukluk nedeniyle
araç/makine kullanımı öncesi kullanım önerilmez; gece alımı tercih edilebilir. Olası
akut şikâyetlerde (ani kusma/ishal) TGA, ilk doz sonrası dahi görülebileceğini ve değerlendirme gerektiğini belirtmiştir. (
Therapeutic Goods Administration (TGA))
Karaciğer için risk var mı? (hepatotoksisite)
Nadir de olsa ashwagandha ile
klinik olarak belirgin karaciğer hasarı (çoğu karışık/kolestatik tip) bildirilmiştir;
LiverTox olasılık skoru: B (muhtemel). Sarılık/kaşıntı, koyu idrar, aşırı yorgunluk gelişirse
hemen bırakın ve tıbbi yardım alın. (
Ulusal Biyoteknoloji Bilgi Merkezi)
Olgular genellikle
2–12 hafta içinde başlar; çoğu kesilince düzelir, ancak
nadiren ciddi seyir ve karaciğer hastalığı olanlarda
akut-üzerine-kronik tablolar bildirilmiştir. Mekanizma net değildir;
withanolidler şüphelidir fakat
adülterasyon/yanlış etiketleme olasılığı da tartışılır. TGA (Şubat 2024), Withania somnifera içeren ürünlerle
karaciğer sorunu şüpheli 12 bildirim olduğunu ve bazılarında tek şüpheli bileşenin ashwagandha olduğunu not etmektedir.
Karaciğer hastalığı olanlarda kaçınma ve belirti gelişirse
acil değerlendirme önerilir. (
Ulusal Biyoteknoloji Bilgi Merkezi,
Therapeutic Goods Administration (TGA))
Tiroid ve hormonlar: tirotoksikoz riski var mı?
Küçük bir RCT’de
subklinik hipotiroidide TSH’de düşüş/T3–T4’te artış bildirilmiş; ayrıca
tirotoksikoz/painless tiroidit olgu bildirimleri mevcuttur.
Tiroid hastalığı olanlar,
tiroid ilacı kullananlar ve
hiperandrojenizm/prostat kanseri olanlarda
hekim denetimi gerekir. (
Diyet Takviyeleri Ofisi,
PMC)
ODS, tiroid ekseninde
biyokimyasal değişimleri ve üç olguda
tirotoksikoz bildirimini özetler; 2024’te ayrıntılı bir olgu
ağrısız lenfositik tiroidit, olarak yayınlamıştır. Etkinin yönü/dozu formülasyona duyarlıdır; hiperandrojenizm veya
hormona duyarlı prostat kanseri olan kişilerde kullanım
sakıncalı olabilir. Bu nedenle,
doktor onayı temel ilkedir. (
Diyet Takviyeleri Ofisi,
PMC)
Hamilelik, emzirme ve belirli gruplar
Hamilelik ve emzirmede kullanılmamalıdır; ergenlerde önerilmez.
Endokrin bozukluğu, karaciğer/kalp hastalığı olanlarda ve
sedatif ilaç kullananlarda kaçınma/temkin öneren kamu otoritesi görüşleri vardır (ANSES, 2024). (
anses.fr)
ANSES 2024 görüşü; hamile/emzirenler,
endokrin bozukluğu (özellikle distiroidi/hiperandrojenizm),
karaciğer/kalp hastalığı olanlar ve
SSS depresan (sedatif) etkili ilaç kullananlarda kullanımı
önerilmemektedir. ODS,
düşük riski şüphesine ilişkin tartışmayı ve farklı regülatör uyarıları özetler.
18 yaş altı için güvenlik verisi yetersizdir. (
anses.fr,
Diyet Takviyeleri Ofisi)
İlaç etkileşimleri: hangi ilaçlarla dikkat?
ODS;
sedatifler,
antidiyabetikler,
antihipertansifler,
immünsüpresanlar ve
tiroid ilaçları ile
etkileşim/etki potansiyeli uyarısı verir. Klinik kombinasyonlar
hekim gözetimi olmadan denenmemelidir. (
Diyet Takviyeleri Ofisi)
Açıklama (Tablo — “İlaç Sınıfı / Dikkat”):
|
İlaç sınıfı
|
Dikkat noktası (özet)
|
|
Sedatif/SSS depresanları (benzodiazepinler, bazı antihistaminikler vb.)
|
|
|
Antidiyabetikler
|
|
|
Antihipertansifler
|
|
|
Tiroid ilaçları
|
|
|
İmmünsüpresanlar
|
|
Kimler kullanmamalı / dikkatli olmalı?
Hamile/emzirenler,
18 yaş altı,
aktif karaciğer hastalığı olanlar,
tiroid bozukluğu olanlar/tiroid ilacı kullananlar,
hormona duyarlı prostat kanseri olanlar ve
sedatif/immünsüpresan kullananlar
kaçınmalı veya
hekim gözetimi altında değerlendirilmelidir. (
Diyet Takviyeleri Ofisi)
ODS,
grup-özel risklerini ve belirsizliklerini (abortifiyan şüphesi, tiroid biyokimyası etkileri, hepatotoksisite olguları) vurgular. ANSES, risk gruplarını açıkça sayar. TGA,
ilk dozda bile şiddetli GİS şikâyetleri ve
karaciğer olayları için uyarı yayınlamıştır. Kişisel risk profili (
ilaçlar, komorbiditeler, laboratuvar geçmişi) değerlendirilmeden başlanmamalıdır. (
anses.fr,
Therapeutic Goods Administration (TGA),
Diyet Takviyeleri Ofisi)
Ürün standardizasyonu ve saflığı
Ürünler arasında
withanolid profili/yoğunluğu ve
kök–yaprak oranı değişir;
adülterasyon ve
yanlış etiketleme riski literatürde yer alır.
Güvenilir üretici/analiz raporu aramaya özen gösterin. (
anses.fr)
ANSES, pazardaki örneklerde
kök yerine havai kısım karışımı ve
yan ürün varlığına dikkat çeker; bu, hem
etkililik hem
güvenlik yorumunu zorlaştırır. Sağlık otoriteleri, kalite kanıtı (ör. parti numarası, üçüncü taraf analiz) ve
standartlaştırılmış kök ekstresi kullanımını vurgular. (
anses.fr)
Düzenleyici uyarılar ve ülke yaklaşımları
ODS güncellemesi;
DTU (2020) risk değerlendirmesi ve bunu izleyen Danimarka kararı ile ANSES’in görüşünü birlikte özetler. Uyarılar,
güvenlik verisindeki belirsizlik ve
duyarlı bireyler için daha yüksek risk olasılığı nedeniyle verilmiştir. (
Diyet Takviyeleri Ofisi,
anses.fr)
Uyarı Kutusu — “Ne zaman doktora başvurmalı?”
Özet Noktalar / Ana Çıkarımlar
-
Kısa süreli kullanımda yan etkiler çoğunlukla hafif; uzun dönem güvenlik bilinmiyor. (Diyet Takviyeleri Ofisi)
-
Nadir fakat önemli: Hepatotoksisite ve tirotoksikoz/painless tiroidit olguları. Belirti gelişirse acil bırakma ve değerlendirme şart. (Ulusal Biyoteknoloji Bilgi Merkezi, PMC)
-
Etkileşim potansiyeli: sedatifler, anti-diyabetikler, antihipertansifler, immünsüpresanlar, tiroid ilaçları. (Diyet Takviyeleri Ofisi)
-
Hamilelik/emzirme ve endokrin/karaciğer/kalp hastalıklarında kullanımı önerilmez; ANSES ve TGA ihtiyat çağrısı yapıyor. (anses.fr, Therapeutic Goods Administration (TGA))
-
Ürün kalitesi değişken; adülterasyon olasılığı güvenlik yorumunu etkiler — güvenilir, kök kaynaklı ve analiz raporlu ürün tercih edin. (anses.fr)
Daha fazla bilgi için şu makalelerimizi ziyaret edin:
Not: Bu metin bilgilendirme amaçlıdır; tanı/tedavi yerine geçmez. Herhangi bir takviyeyi kullanmadan önce hekiminize ve eczacınıza danışın.
Doz, standartlaşma ve kullanım şekli
Ashwagandha hangi formda alınmalıdır? (kök tozu mu, kök ekstresi mi?)
Klinik çalışmalarda en sık
standartlaştırılmış kök ekstresi kullanılır; bazı çalışmalar
kök+yaprak ekstrelerini de denemiştir.
Kök tozu için gram düzeyinde dozlar,
kök ekstresi içinse yüzlerce mg düzeyi rapor edilmiştir. Etiketinde
withanolid yüzdesi ve
kök eşdeğerliği belirtilen ürün tercih edilmelidir. (
Diyet Takviyeleri Ofisi)
NIH ODS, piyasadaki takviyelerin çoğunun
kök ekstraktı içerdiğini, bazı formülasyonlarda
kök+yaprak karışımı bulunduğunu ve bitki kısmına göre kimyasal bileşimin değiştiğini belirtir. Bu nedenle klinik etkiler,
kullanılan parça (kök vs. yaprak),
ekstraksiyon yöntemi ve
standartlaşma ile farklılık gösterebilir.
Kök tozu/”granül” kullanılan çalışmalarda
12.000 mg/gün gibi gram düzeyinde miktarlar,
ekstrakt çalışmalarıysa
240–1.250 mg/gün aralığı bildirmiştir. Sağlık otoriteleri, etiketlerde
X:1 ekstrakt → Y g kök eşdeğeri gibi eşdeğerlik beyanlarını ve kalite şartlarını vurgular. (
Diyet Takviyeleri Ofisi)
Klinik çalışmalarda “etkin” doz aralığı nedir? (stres/anksiyete & uyku)
RCT’lerde en sık
300–600 mg/gün kök ekstresi (çoğunlukla
≈%5 withanolid) kullanılmıştır.
Uyku için meta-analizlerde
≥600 mg/gün ve
≥8 hafta kullanımda etkilerin belirginleştiği rapor edilir;
stres/anksiyete için
500–600 mg/gün dozlar aşağı dozlara göre daha tutarlı sonuçlar vermiştir. (
Diyet Takviyeleri Ofisi,
PMC)
ODS, stres/anksiyete RCT’lerinin
240–1.250 mg/gün ekstrakt veya
12 g/gün kök granül verdiğini; faydaların
500–600 mg/gün bandında daha belirginleştiğini özetler. Uyku için 2021 PLOS One meta-analizi (5 RCT, n=372)
250–600 mg/gün (bir çalışmada 120 mg/gün kök+yaprak) aralığını rapor eder ve
600 mg/gün ile
≥8 hafta kullanımda etki büyüklüğünün arttığını belirtir. 2022 ve 2024 meta-analizleri de
stres/anksiyete göstergelerinde doza-bağlı yararı destekler. (
Diyet Takviyeleri Ofisi,
PMC,
PubMed,
ScienceDirect)
Ne kadar süre kullanılmalıdır? (süre & ara verme)
Çalışmaların çoğu
6–12 hafta sürer;
kısa dönem (~3 ay) güvenliği genelde uygundur,
uzun dönem güvenlik bilinmez. Bu yüzden
8–12 hafta sonunda etki ve tolerans yeniden değerlendirilmelidir. (
Diyet Takviyeleri Ofisi)
ODS, 3 aya kadar kullanımda genellikle hafif yan etkiler bildirildiğini ancak
uzun dönem veri eksikliği nedeniyle temkin önerildiğini vurgular. Bu, pratikte
“kür” yaklaşımı (ör. 8–12 hafta kullan → değerlendirme → gerekirse ara) benimsemek için rasyonel bir temeldir; klinik karar bireyselleştirilmelidir. (
Diyet Takviyeleri Ofisi)
Gün içinde ne zaman ve nasıl alınmalıdır?
RCT’lerde dozlar çoğunlukla
günde 1–2 kez verilmiştir.
Uyku kalitesi hedefleniyorsa, günün
geç saatlerine yakın kullanım tercih edilebilir;
uyuklama yapabileceği için araç/makine kullanımı öncesinde alınmamalıdır. (
Diyet Takviyeleri Ofisi)
Klinik protokoller farklılık gösterir (tek doz/iki doz; sabah-akşam bölünmüş). ODS ve monograf uykululuk nedeniyle
iş güvenliği uyarısı yapar; bu pratikte
akşam dozu tercihini destekler. Gastrointestinal hassasiyeti olanlarda öğünle almak tolere edilebilirliği artırabilir; bu, klinik pratik önerisidir ve kişiselleştirilmelidir. (
Diyet Takviyeleri Ofisi)
Standartlaşma nasıl okunur? (withanolid %; kök eşdeğerliği; kalite)
Etikette
bitki kısmı (tercihen “kök”),
withanolid yüzdesi (sıklıkla ≈%5) ve
kök eşdeğerliği yer almalıdır.
Kök-yaprak karışımları kimyasal profil nedeniyle farklı etki/güvenlik gösterebilir. Farklı ekstraksiyon ve standartlaşmalar, çalışmalar arası karşılaştırmayı güçleştirir. (
Diyet Takviyeleri Ofisi)
ODS, formülasyonlar arası farklılıkların klinik sonuçları etkileyebileceğini; bu nedenle
belirli ürün/ekstrakt için “tek bir ideal doz” önermenin güç olduğunu belirtir. Health Canada etiketleme örnekleri,
X:1 ekstrakt → Y g kök eşdeğeri beyanını ve kalite şartlarını vurgular. Kalite için
kök kaynaklı,
standartlaştırılmış,
analiz raporlu ürünler seçilmelidir. (
Diyet Takviyeleri Ofisi)
Örnek pratik doz planı (kanıt aralıklarına dayalı; hekim onayı ile)
Stres/anksiyete için:
300 mg/gün (kök ekstresi, ≈%5 withanolid) ile başlayıp toleransa göre
600 mg/gün’e çıkmak;
uyku için:
600 mg/gün ve
≥8 hafta uygulama, çalışmalarda daha tutarlı sonuç verir. Karar bireysel risk-yarar ve doktor onayı ile verilmelidir. (
Diyet Takviyeleri Ofisi,
PMC)
ODS, WFSBP-CANMAT görev gücünün
GAD için
300–600 mg/gün (≈%5 withanolid) kök ekstresi için
geçici önerisini aktarır. Uyku meta-analizi,
≥600 mg/gün ve
≥8 hafta koşulunda etki büyüklüğünün arttığını bildirir. Bu nedenle klinikte
düşükten başla-izle-gerekirse artır yaklaşımı, yan etki ve bireysel hedefler gözetilerek akılcıdır. (
Diyet Takviyeleri Ofisi,
PMC)
Kimler için doz bireyselleştirilmelidir veya kaçınılmalıdır? (kısa hatırlatma)
Hamile/emzirenler,
tiroid bozukluğu veya
karaciğer hastalığı olanlar,
sedatif/tiroid/antidiyabetik/antihipertansif/immünsüpresan kullananlar
doktor değerlendirmesi olmadan kullanmamalıdır. Uzun süreli kullanıma dair kanıt sınırlıdır. (
Diyet Takviyeleri Ofisi)
Güvenlik ayrıntıları için ilgili bölümdeki uyarılara bakınız; ODS ve ulusal kurum görüşleri,
duyarlı gruplarda kaçınma/temkin çağrısı yapar. Doz kararı
tıbbi geçmiş,
ilaç etkileşimleri ve
hedef dikkate alınarak bireyselleştirilmelidir. (
Diyet Takviyeleri Ofisi)
Mini Tablo — “Klinik kullanımda özet doz haritası”
|
Hedef
|
Form
|
Tipik doz
|
Süre
|
Not
|
|
Stres/anksiyete
|
Kök ekstresi (≈%5 withanolid)
|
300–600 mg/gün
|
6–12 hafta
|
|
|
Uyku
|
Kök/kök+yarpaq ekstresi
|
250–600 mg/gün (etki ≥600 mg)
|
≥8 hafta
|
Etki, doz ve süre arttıkça belirginleşebilir. ( PMC) |
|
Geleneksel kullanım
|
Kök (toz/standart dışı)
|
2–6 g/gün (kök)
|
Değişken
|
Etiket eşdeğerliği ve kalite şartları önemlidir.
|
Özet Noktalar / Ana Çıkarımlar
-
Klinik çalışmaların büyük kısmı kök ekstresi ile yapıldı; 300–600 mg/gün aralığı en yaygın, 600 mg/gün ve ≥8 hafta koşulunda etkiler güçlenebiliyor. (Diyet Takviyeleri Ofisi, PMC)
-
Uzun dönem (>3 ay) güvenlik bilinmediğinden, 8–12 hafta sonunda yeniden değerlendirme önerilir. (Diyet Takviyeleri Ofisi)
-
Etiketlerde withanolid %, bitki kısmı (kök) ve kök eşdeğerliği aranmalı; formülasyon/standartlaşma farklılıkları etkiyi değiştirir. (Diyet Takviyeleri Ofisi)
-
Duyarlı gruplar ve ilaç kullananlar klinik değerlendirme olmadan kullanmamalı; ayrıntılı güvenlik için ilgili bölüme bakınız. (Diyet Takviyeleri Ofisi)
Daha fazla bilgi için şu makalelerimizi ziyaret edin:
Not: Bu metin bilgilendirme amaçlıdır;
tanı/tedavi yerine geçmez. Herhangi bir takviyeyi kullanmadan önce
hekiminize ve eczacınıza danışın.
Türkiye’de yasal/düzenleyici durum
Ashwagandha (Withania somnifera) Türkiye’de gıdalarda/takviyelerde yasal mı?
Tarım ve Orman Bakanlığı’nın
Bitki Listesi’nde ashwagandha’nın
kök ve
toprak üstü kısımları
Negatif (N) statüdedir;
gıdalarda ve takviye edici gıdalarda kullanımı uygun değildir. 2023 tarihli bilimsel görüşte bu
negatif durumun sürdürülmesi tavsiye edilmiştir. (
Tarım ve Orman Bakanlığı)
Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü (GKGM) “Withania somnifera kök kısmı”na ilişkin bilimsel değerlendirmesinde, klinik çalışmalarda
karaciğer toksisitesi sinyallerine ve gıdalarda kullanımına dair kanıt yokluğuna atıf yaparak,
Bitki Listesi’nde “N” (negatif) kayıtlı konumun
devamını önermiştir. Bu,
Türkiye içinde ashwagandha içeren gıda/takviye ürünlerinin piyasaya arz edilemeyeceği anlamına gelir. (
Tarım ve Orman Bakanlığı)
Hangi mevzuat ve resmi listeler geçerli?
Çerçeveyi
Türk Gıda Kodeksi Takviye Edici Gıdalar Tebliği (2013/49 ve değişiklikleri),
GKGM Bitki Listesi ve
Takviye Edici Gıdalar Kısıtlı Maddeler Listesi belirler. Ashwagandha,
Bitki Listesi’nde “N” olduğundan
gıdalarda/takviyelerde kullanılamaz. (
Tarım ve Orman Bakanlığı)
Tebliğ, takviye ürünlerin tanımı, bileşimi, etiketleme ve piyasaya arz koşullarını belirler.
Bitki Listesi, bitkilerin
Pozitif/Kısıtlı/Negatif durumunu teknik olarak sınıflandırır ve uygulamada belirleyicidir. Bakanlığın yayımladığı
Kısıtlı Maddeler Listesi genel çerçeveyi güncel tutar; ancak ashwagandha özelindeki nihai belirleyici kayıt
Bitki Listesi’ndeki “N” notudur. (
Tarım ve Orman Bakanlığı)
Yurt içi satış ve internetten ithal ürünler: pratik durum nedir?
Türkiye’de
negatif listede bulunan bir bitkiyi içeren gıda/takviye
piyasaya arz edilemez. İnternetten yurtdışı kaynaklı ürünlerin
ithalatı ve piyasaya arzı, ulusal mevzuat ve resmi kontroller kapsamında
uygunluk gerektirir. (
Tarım ve Orman Bakanlığı)
GKGM talimat ve tebliğleri, takviye edici gıdaların
ithalat/üretim/piyasaya arz süreçlerinin
Türk Gıda Kodeksi ve ilgili listeler ile uyumlu olmasını şart koşar. Dolayısıyla
Türkiye içi satış mümkün değildir; bireysel temin denemeleri de gümrük ve resmi kontrollerde
uygunsuzluk nedeniyle engellenebilir. Ürün uygunluğu,
ithal aşamasında da denetlenir. (
Tarım ve Orman Bakanlığı)
Ashwagandha için sağlık beyanı yapılabilir mi?
Hayır. Bitkinin kendisi
gıdalarda/takviyelerde kullanıma uygun değilken herhangi bir
sağlık beyanı da söz konusu olamaz. Genel olarak
Beslenme ve Sağlık Beyanları yalnızca mevzuata uygun
izinli bileşenler ve onaylı beyan formatları için mümkündür. (
Tarım ve Orman Bakanlığı)
GKGM’nin
“Sağlık Beyanlarına İlişkin Genel Bilimsel Kılavuz” ve ilgili düzenlemeler, gıdalarda sağlık beyanı kullanımının koşullarını açıkça belirler.
İzin dışı bir bitki için (ashwagandha) beyan yapılamaz; bu hem
tüketiciyi yanıltmama ilkesine hem de
resmî kontrol pratiğine aykırıdır. (
Tarım ve Orman Bakanlığı)
Uluslararası bağlam: AB ülkeleri ve diğer otoritelerde durum
Danimarka gıdalarda/takviyelerde ashwagandha satışını
yasaklamıştır;
Fransa ANSES (2024) risk görüşü yayımlamış,
Avustralya TGA (2024) nadir
karaciğer hasarı ve
akut GİS semptomlarına karşı
güvenlik uyarısı yapmıştır. Bu uyarılar, Türkiye’deki
negatif statü ile
ihtiyatlı yaklaşımı destekler. (
foedevarestyrelsen.dk,
anses.fr,
Therapeutic Goods Administration (TGA))
Danimarka Gıda İdaresi (DVFA),
sağlık riskleri gerekçesiyle ashwagandha içeren ürünlerin
ülkede satışını yasadışı kabul eder. ANSES,
kullanımda riskler ve
koşullara bağlama ihtiyacı üzerine kapsamlı bir
bilimsel görüş yayımlamıştır. TGA,
çok nadir hepatotoksisite ve
ani GİS reaksiyonları için
erken bırakma ve tıbbi değerlendirme uyarısı yapar. (
foedevarestyrelsen.dk,
anses.fr,
Therapeutic Goods Administration (TGA))
Özet Noktalar / Ana Çıkarımlar
Kimler kullanmamalı? (kontrendikasyonlar – kısa kontrol listesi)
Hamilelik ve emzirme döneminde ashwagandha kullanılabilir mi?
NIH kurumları (NCCIH ve ODS), gebelik ve emzirme döneminde ashwagandha için
yeterli güvenlik kanıtı olmadığını ve kullanımın
önerilmediğini vurgular. Fransız ANSES’in 2024 tarihli bilimsel görüşü de gebeler ve emzirenler için
uzak durmayı önerir. (
NCCIH,
Diyet Takviyeleri Ofisi,
anses.fr)
18 yaş altı bireyler ashwagandha kullanmalı mı?
Önerilmez. Bu yaş grubunda
yeterli çalışma yok; ANSES,
18 yaş altına karşı uyarır. (
anses.fr)
Reprodüktif gelişim ve endokrin açıdan belirsizlikler nedeniyle reşit olmayanlarda
kullanımdan kaçınma yaklaşımı benimsenir. ANSES’in risk değerlendirmesi,
ergenler için de kullanımın sakıncalı olabileceğini belirtir. (
anses.fr)
Karaciğer hastalığı olanlar veya geçmişte karaciğer hasarı yaşayanlar kullanabilir mi?
Tiroid hastalığı olanlar veya tiroid ilacı kullananlar için durum nedir?
Dikkat/kaçınma. Ashwagandha,
tiroid fonksiyonunu etkileyebilir;
tirotoksikoz/painless tiroidit olguları yayımlanmıştır. Tiroid ilacı (levotiroksin vb.) kullananlar
hekim onayı olmadan kullanmamalıdır. (
Diyet Takviyeleri Ofisi,
PMC)
ODS, tiroid üzerine
olası etkileri ve risk gruplarında
sakınmayı vurgular. 2022 ve 2024 tarihli hakemli
olgu sunumları, ashwagandha sonrası
tirotoksikoz ve
ağrısız tiroidit tablolarını rapor eder. Bu nedenle
Hashimoto, Graves, nodüler guatr gibi durumlarda ya da
tiroid replasmanı kullananlarda
yakın tıbbi izlem olmadan başlanmamalıdır. (
Diyet Takviyeleri Ofisi,
PMC)
Hormon-duyarlı prostat kanseri veya hiperandrojenizm öyküsü olanlar kullanabilir mi?
Kaçının. ODS ve NCCIH,
hormon-duyarlı prostat kanseri olan erkeklerde kullanıma
karşı uyarır;
androgenik etkiler olasıdır. (
Diyet Takviyeleri Ofisi,
NCCIH)
Bazı çalışmalarda testosteron belirteçlerinde artış rapor edilmiştir; bu nedenle
hormona duyarlı prostat patolojilerinde
kontrendikasyon kabul edilir. Hiperandrojenizm öyküsü olan bireylerde de
risk–yarar dikkatle değerlendirilmelidir. (
NCCIH)
Otoimmün hastalıklar, immünsüpresyon veya organ nakli olanlar için ne önerilir?
Kaçınma/dikkat. NCCIH,
otoimmün/tiroid bozuklukları olanlarda ve
immünsüpresan kullananlarda kullanımı
önermemektedir;
ilaç etkileşimi ve
immün modülasyon olasılığı vardır. (
NCCIH)
Ashwagandha’nın
immün belirteçleri etkileyebildiğine dair biyobelirteç verileri nedeniyle
immünsüpresif tedavi (nakil sonrası vb.) görenlerde
farmakodinamik karşıtlık riski bulunur. Bu grupta
hekim kararı olmadan kullanılmamalıdır. (
NCCIH)
Hangi ilaçlarla birlikte kullanılmamalı ya da çok dikkatli olunmalı?
Sedatifler,
antidiyabetikler,
antihipertansifler,
antikonvülzanlar,
tiroid ilaçları ve
immünsüpresanlarla birlikte
dikkat/kaçınma gereklidir; etkileşim olasılığı bildirilmiştir. (
NCCIH)
NCCIH, bu ilaç gruplarıyla
potansiyel etkileşim ve
yan etki artışı riski nedeniyle
doktor–eczacı kontrolünü şart koşar. Sedatiflerle
aşırı uyuklama, antidiyabetiklerle
hipoglisemi, antihipertansiflerle
hipotansiyon, tiroid ilaçlarında
doz dengesizliği gibi
klinik olarak anlamlı sonuçlar doğabilir. (
NCCIH)
Cerrahi müdahale öncesi kullanımı uygun mu?
Önerilmez. NCCIH, planlı cerrahiden
önce ashwagandha kullanımını
durdurmayı önerir (sedasyon ve potansiyel etkileşimler). (
NCCIH)
Anestezikler ve
sedatif ilaçlarla eşzamanlı kullanımda
SSS depresyonu artabilir; perioperatif dönemde
hekim talimatı esastır. (
NCCIH)
Tanım Kutusu — “Hızlı Kontrol Listesi”
|
Durum
|
Eylem
|
|
Hamilelik / Emzirme / <18 yaş
|
|
|
Karaciğer hastalığı / geçmiş HILI
|
|
|
Tiroid hastalığı / tiroid ilacı
|
|
|
Hormon-duyarlı prostat kanseri
|
|
|
Otoimmün hastalık / immünsüpresan
|
Kaçının; etkileşim riski. ( NCCIH)
|
|
Sedatif, antidiabetik, antihipertansif, antikonvülzan
|
İlaç etkileşimi olasılığı; hekim-eczacı onayı. ( NCCIH)
|
Özet Noktalar / Ana Çıkarımlar
-
Gebelik, emzirme ve <18 yaş: kullanmayın; güvenlik verileri yetersiz. (NCCIH, anses.fr)
-
Karaciğer/tiroid hastalığı veya tiroid ilacı kullananlarda kaçınma veya sıkı hekim gözetimi gerekir; HILI ve tirotoksikoz olguları yayımlanmıştır. (Ulusal Biyoteknoloji Bilgi Merkezi, PMC)
-
Hormon-duyarlı prostat kanseri ve immünsüpresif tedavi alanlarda kontrendikasyon/kaçınma yaklaşımı tercih edilir. (NCCIH)
-
Eşzamanlı ilaçlar (sedatif, antidiyabetik, antihipertansif, antikonvülzan, immünsüpresan, tiroid ilaçları) için etkileşim riski bildirilmiştir. (NCCIH)
-
Cerrahi öncesi kullanım önerilmez; perioperatif dönemde durdurulmalıdır. (NCCIH)
Daha fazla bilgi için şu makalelerimizi ziyaret edin:
Not: Bu metin bilgilendirme amaçlıdır;
tanı/tedavi yerine geçmez. Herhangi bir takviyeyi kullanmadan önce
hekiminize ve eczacınıza danışın.
Sık yapılan hatalar ve pratik ipuçları
Etiketi “yüzeysel” okumak: kök mü, yaprak mı; withanolid yüzdesi nedir?
Çalışmalarda en çok
kök ekstresi kullanılır; bazı ürünler
kök+yaprak içerir ve kimyasal profil farklıdır. Etkiler ve güvenlik,
kullanılan bitki kısmı ve
ekstraksiyon yöntemi ile değişebilir; etiket bunu açıkça belirtmelidir. (
Diyet Takviyeleri Ofisi)
ODS, ticari ürünlerin çoğunun
kök ekstresi içerdiğini; bazı formüllerde
yaprak katkısının da bulunduğunu vurgular. BfR,
bitki kısmı ve
ekstraksiyon farklılıklarının biyoaktif bileşen derişimini ve
biyolojik etkiyi değiştirebileceğini, bu yüzden çalışmaları karşılaştırmanın güçleştiğini belirtir. Etikette
bitki kısmı,
standartlaşma (örn. withanolid %), varsa
kök eşdeğeri açık olmalıdır. (
Diyet Takviyeleri Ofisi)
“Doğal = tamamen güvenli” varsayımı
Kısa süreli kullanım çoğu kişi için tolere edilebilir olsa da
uzun dönem güvenlik bilinmez; uyuklama ve GİS yakınmaları görülebilir, çok nadiren
karaciğer hasarı bildirilmiştir. (
Diyet Takviyeleri Ofisi,
NCCIH)
ODS ve NCCIH, ashwagandha’nın
≈3 aya kadar genelde iyi tolere edildiğini; ancak
uzun süreli kullanım verisinin yetersiz olduğunu ve
nadir hepatotoksisite raporları bulunduğunu bildirir. Bu nedenle “bitkisel olduğu için güvenlidir” yaklaşımı yanlıştır;
semptom takibi ve
hekim görüşü önerilir. (
Diyet Takviyeleri Ofisi,
NCCIH)
Risk gruplarını göz ardı etmek (gebelik, emzirme, <18 yaş, tiroid/karaciğer, prostat)
Gebelik ve emzirmede kaçının; <18 yaş için önerilmez.
Tiroid bozukluğu, karaciğer hastalığı veya
hormon-duyarlı prostat kanseri olanlar için riskler bildirilmiştir. (
NCCIH)
NCCIH,
gebelik/emzirme,
otoimmün/tiroid bozuklukları,
cerrahi öncesi dönem ve
ilaç etkileşimleri için net uyarılar sunar; hormon-duyarlı prostat kanserinde de kaçınma önerir. BfR,
çocuklar, gebeler, emzirenler ve karaciğer hastalığı olanlar için uzak durulmasını ayrıca vurgular. (
NCCIH)
İlaç etkileşimlerini hesaba katmamak
Sedatifler,
antidiyabetikler,
antihipertansifler,
antikonvülzanlar,
tiroid hormonları ve
immünsüpresan ilaçlarla
etkileşim olasılığı vardır; hekime/eczacıya danışılmalıdır. (
NCCIH)
NCCIH, çoklu ilaç kullananlarda
farmakodinamik etkileşim risklerine (ör. sedasyon artışı, glisemik/tiroid kontrolünde bozulma, immün yanıt değişimi) dikkat çeker. BfR de
kan şekeri, kan basıncı ve immün sistemi düzenleyen ilaçlarla olası etkileşimleri belirtir. (
NCCIH)
Karaciğer belirtilerini görmezden gelmek
Cerrahi müdahale öncesi bırakmamak
Planlı cerrahiden önce ashwagandha
önerilmez; sedatiflerle
merkezi sinir sistemi depresyonu artabilir. (
NCCIH)
NCCIH, cerrahi öncesi dönemde ashwagandha kullanımını
durdurma yönünde uyarır; sedatif/anesteziklerle birlikte
risk artışı mümkündür. Bu, preoperatif listede yer almalıdır. (
NCCIH)
“Hızlı etki” beklentisi ve yeterli deneme süresi bırakmamak
RCT’lerin çoğu
6–12 hafta sürer; etkiler genellikle
haftalar içinde ortaya çıkar. İlk haftalarda “etki yok” diye
doz/ürün değiştirmek hatalı olabilir. (
Diyet Takviyeleri Ofisi)
ODS, stres/uyku çalışmalarında
6–8 hafta ve
90 güne varan protokoller bildirir. Farklı
standartlaşmalar ve
dozlar nedeniyle erken dönemde
tekil deneyimlere dayanarak hüküm vermek yanıltıcıdır;
düzenli izlem gerekir. (
Diyet Takviyeleri Ofisi)
Yurt dışından “herhangi bir ürün” sipariş etmek (regülasyon ve kaliteyi atlamak)
Türkiye’de ashwagandha, Bitki Listesi’nde “Negatif (N)” statüdedir; gıda/takviyelerde
kullanıma uygun değildir. Ayrıca TGA,
yurt dışı/çevrim içi ürünlerde
düzenleme ve güvenlik sorunları olabileceğine dikkat çeker. (
Tarım ve Orman Bakanlığı,
nutraingredients-asia.com)
GKGM’nin 2023 tarihli bilimsel görüşü,
kök ve toprak üstü kısımların Bitki Listesi’nde
negatif olduğunu ve bu durumun
devamını tavsiye eder. Avustralya TGA, bazı
karaciğer olaylarının çevrim içi
yurtdışı ürünlerle ilişkili olabildiğini bildirir;
köken ve regülasyon belirsizliği önemli bir risktir. (
Tarım ve Orman Bakanlığı,
nutraingredients-asia.com)
Kılavuzsuz “yüksek withanolid = daha iyi” mantığı
Daha yüksek withanolid yüzdesi her zaman
daha iyi veya daha güvenli anlamına gelmez. Farklı
ekstreler/bitki kısımları karşılaştırılabilir değildir;
güvenli alım düzeyi belirlenmiş değildir. (
Diyet Takviyeleri Ofisi)
ODS, çalışmaların
çeşitli preparatlar ve
dozlar kullandığını;
spesifik ekstrakt/öneri üretmenin zor olduğunu belirtir. BfR,
güvenlik verisinin sınırlı olduğu ve
sağlığa dayalı bir kılavuz alım düzeyi türetilemediği sonucuna varır. (
Diyet Takviyeleri Ofisi)
Hekimle iletişimi atlamak (özellikle kronik hastalık/çoklu ilaç)
Kronik hastalıklar,
çoklu ilaç kullanımı ve
yüksek risk gruplarında hekim/eczacı ile
önceden görüşme yapılmalıdır. (
NCCIH)
NCCIH,
ilaç etkileşimleri ve
özel durumlar için profesyonel danışmayı önerir; “kendi kendine kullanım” hem etkinlik hem güvenlik açısından
yetersiz izlem yaratır. (
NCCIH)
Pratik İpuçları — “Hızlı Checklist”
-
Etiketi kontrol et: Kök mü, kök+yaprak mı; withanolid % ve ekstraksiyon yazıyor mu? (Diyet Takviyeleri Ofisi)
-
Süre/izlem: İlk değerlendirme 6–8 hafta, toplam ≤3 ay; uzun dönem veri sınırlı. (Diyet Takviyeleri Ofisi)
-
Etkileşim taraması: Sedatif, tiroid, antidiyabetik, immünsüpresan, antihipertansif, antikonvülzan ile dikkat. (NCCIH)
-
Hepatotoksisite farkındalığı: Sarılık, şiddetli bulantı/kusma/ishal → derhal kes ve değerlendir. (Therapeutic Goods Administration (TGA))
-
Regülasyon: Türkiye’de Bitki Listesi’nde Negatif → ürünlerin gıda/takviye olarak kullanımı uygun değildir. (Tarım ve Orman Bakanlığı)
Özet Noktalar / Ana Çıkarımlar
Özet Noktalar / Ana Çıkarımlar
Ashwagandha nedir, kanıtın genel resmi ne söylüyor?
Ashwagandha (Withania somnifera), özellikle
stres-anksiyete ve
uyku alanlarında kısa süreli (6–12 hafta) çalışmalarda
küçük–orta etki büyüklükleri bildirilen bir bitkidir. Kanıtlar umut verici olsa da heterojen;
uzun dönem güvenlik ve farklı preparatların karşılaştırması için daha fazla RCT gerekir. (
Diyet Takviyeleri Ofisi)
NIH ODS profesyonel bilgi sayfası, withanolidler dâhil birden çok bileşenin etkide rol oynadığını; çalışmaların farklı
formülasyon/standartlaşma ve
dozlar kullandığı için sonuçların
genellenmesinde ihtiyat gerektiğini vurgular. Bu resim, “ashwagandha nedir ve ne için kullanılır?” aramasında beklenen kanıta dayalı, temkinli yaklaşımı gerektirir. (
Diyet Takviyeleri Ofisi)
En çok nerede işe yarıyor? (stres/anksiyete, uyku, performans)
Meta-analizler, algılanan stres (PSS), anksiyete skorları ve
serum kortizolde düşüş;
uyku kalitesinde artış gösterir. Spor performansı (VO₂max/güç) ve biliş alanlarında
erken/heterojen veriler bulunur. (
PubMed,
PLOS,
BioMed Central)
2024 meta-analizi (9 RCT, n=558) PSS ve HAM-A’da anlamlı iyileşmeler ve kortizolde azalma bildirir. 2021 PLOS ONE meta-analizi uyku kalitesi, uykuya dalma süresi ve toplam uyku süresinde
küçük ama anlamlı fayda bulur. 2025’te yayımlanan bir derleme, performans/bilişte olumlu sinyalleri özetlese de popülasyon ve protokoller değişkendir; daha büyük, standartlaştırılmış RCT’lere ihtiyaç vardır. (
PubMed,
PMC,
BioMed Central)
Doz ve kullanımda “kısa rehber” nedir?
Klinik çalışmalarda en sık
standartlaştırılmış kök ekstresi kullanılır; tipik aralık
300–600 mg/gün, süre
6–12 hafta. Etkinin belirginleşmesi için
≥8 hafta önerilir; ürün etiketinde
withanolid yüzdesi ve
kök eşdeğerliği aranmalıdır. (
Diyet Takviyeleri Ofisi,
webprod.hc-sc.gc.ca,
PLOS)
ODS ve Health Canada monografı, formülasyonlar arası farklılıklar nedeniyle “tek ideal doz” verilemeyeceğini; fakat RCT’lerde 300–600 mg/gün kök ekstresiyle stres/uyku alanında tutarlı sinyaller bulunduğunu belirtir. PLOS ONE uyku meta-analizi
≥600 mg/gün ve
≥8 hafta kullanımda etkinin daha belirgin olabildiğini bildirir. (
Diyet Takviyeleri Ofisi,
webprod.hc-sc.gc.ca,
PMC)
Güvenlikte kırmızı çizgiler neler? (yan etki, etkileşim, özel gruplar)
Kısa süreli kullanımlarda yan etkiler genelde hafiftir (GİS şikâyetleri, uyuklama);
nadir de olsa
hepatotoksisite olguları bildirilmiştir.
Gebelik/emzirme, <18 yaş, tiroid/karaciğer hastalığı ve
çoklu ilaç kullanımında
kaçınma/hekim denetimi gerekir. (
Ulusal Biyoteknoloji Bilgi Merkezi,
NCCIH)
LiverTox, ashwagandha ile ilişkili karaciğer hasarını (çoğu kolestatik/karışık) ve 2024 güncellemesini özetler. NCCIH ve ODS; sedatifler, antidiabetikler, antihipertansifler, tiroid ilaçları ve immünsüpresanlarla
etkileşim potansiyeli olduğunu; gebelik/emzirme ve ergenlikte
yeterli güvenlik verisi olmadığını vurgular. (
Ulusal Biyoteknoloji Bilgi Merkezi,
NCCIH)
Türkiye’de yasal durum nedir?
Tarım ve Orman Bakanlığı Bitki Listesi ve 2023 tarihli
bilimsel görüşe göre
ashwagandha kök ve toprak üstü kısımları “Negatif (N)” statüdedir;
gıdalarda/takviyelerde kullanımı uygun değildir. (
Tarım ve Orman Bakanlığı,
Takviye Edici Gıda)
GKGM’nin yayımladığı değerlendirme, uluslararası güvenlik verileri ışığında
negatif statünün sürdürülmesini tavsiye eder. Bu nedenle Türkiye içinde ashwagandha içeren takviyelerin
piyasaya arzı mümkün değildir. (
Tarım ve Orman Bakanlığı)
Ürün kalitesi ve standardizasyon neden kritik?
Kök vs. yaprak ayrımı,
ekstraksiyon yöntemi ve
withanolid profili etki ve güvenliği değiştirir.
Standartlaştırılmış kök ekstresi ve
şeffaf etiket (withanolid %, kök eşdeğeri) tercih edilmelidir. (
Diyet Takviyeleri Ofisi,
webprod.hc-sc.gc.ca)
ODS, etkinin yalnız withanolidlerle açıklanamayacağını; farklı
fraksiyonların da katkısı olabileceğini belirtir. Health Canada monografı, ruhsatlandırmada
bileşen, doz, kullanım amacı ve risk ifadeleri için açık kriterler sunar; bu, kalite-süreklilik açısından pratik çerçeve sağlar. (
Diyet Takviyeleri Ofisi,
webprod.hc-sc.gc.ca)
Özet Noktalar / Ana Çıkarımlar
-
En tutarlı alanlar: Stres/anksiyete ve uyku — etki büyüklüğü küçük–orta, süre 6–12 hafta. (PubMed, PMC)
-
Doz/pratik: Çoğu RCT 300–600 mg/gün standart kök ekstresi ve ≥8 hafta uygulamayı raporlar; ürün standardizasyonu belirleyicidir. (Diyet Takviyeleri Ofisi, webprod.hc-sc.gc.ca)
-
Güvenlik: Yan etkiler genelde hafif; nadir hepatotoksisite ve tiroid etkileri nedeniyle risk gruplarında hekim denetimi gerekir. (Ulusal Biyoteknoloji Bilgi Merkezi)
-
Türkiye’de durum: Bitki Listesi “Negatif (N)” → gıdalarda/takviyelerde kullanıma uygun değil. (Tarım ve Orman Bakanlığı)
-
Kalite/etiket: Kök ekstresi, withanolid % ve kök eşdeğeri net yazılı ürünleri tercih edin; yaprak/kök karışımları farklı profil gösterebilir. (Diyet Takviyeleri Ofisi, webprod.hc-sc.gc.ca)
SSS (Kısa Yanıtlar)
Ashwagandha nedir ve en çok ne için kullanılır?
Ashwagandha (Withania somnifera) bir bitkidir; özellikle
stres/anksiyete ve
uyku kalitesi üzerine kısa süreli çalışmalarda
küçük–orta düzeyde fayda işaretleri vardır. Kanıtlar heterojendir; uzun dönem güvenlik verisi sınırlıdır. (
ods.od.nih.gov)
NIH ODS profesyonel özetine göre, plaseboya kıyasla algılanan stres ve uyku ölçeklerinde iyileşmeler ve
kortizolde düşüş bildirilmiştir. Ancak formülasyon (kök/kök+yaprak),
standartlaşma ve
doz farklılıkları yorumlamayı zorlaştırır. Uzun dönem (>~3 ay) güvenliğe dair veri eksiktir. (
ods.od.nih.gov)
Ashwagandha stres ve anksiyeteye gerçekten yardımcı olur mu?
Evet, bazı RCT’ler ve derlemeler
algılanan stres,
anksiyete skorları ve
serum kortizolde iyileşme bildirmektedir; etki büyüklüğü genelde
küçük–orta düzeydedir. Daha uzun ve iyi tasarlanmış çalışmalara ihtiyaç vardır. (
PubMed,
ods.od.nih.gov)
2024 tarihli bir sistematik derleme/RCT özeti, stres ve anksiyete göstergelerinde tutarlı iyileşmeler saptamıştır. ODS, bulguların umut verici olduğunu ancak
çalışmaların kısa süreli ve küçük ölçekli olduğunu vurgular. (
PubMed,
ods.od.nih.gov)
Uykusuzluk/uyku kalitesi için işe yarar mı?
2021 PLOS ONE meta-analizi, yetişkinlerde
uyku kalitesinde artış ve
uykuya dalma süresinde kısalma gibi
mütevazı faydalar göstermiştir;
≥8 hafta ve
≥600 mg/gün kullanımda etkiler belirginleşebilir. (
PLOS)
Beş RCT’nin havuzlandığı analiz, güvenlik verilerinin
uzun dönem için yetersiz olduğunu vurgular. ODS, uyku ve stres alanındaki kanıtların
kısa süreli ve heterojen olduğunu hatırlatır. (
PLOS,
ods.od.nih.gov)
Etkiyi ne kadar sürede hissederim?
Çalışmaların çoğu
6–12 hafta sürer; etkiler genellikle
haftalar içinde ortaya çıkar. İlk 2–4 haftada sınırlı değişiklik görebilirsiniz;
8. haftadan sonra değerlendirme daha anlamlıdır. (
PLOS,
ods.od.nih.gov)
Uyku meta-analizi
≥8 hafta kullanımın önemine işaret eder. ODS, denemelerin kısa süreli olduğunu ve
erken bırakma kararlarının yanıltıcı olabileceğini belirtir. (
PLOS,
ods.od.nih.gov)
Hangi forms ve doza daha çok çalışılmıştır?
RCT’lerde en sık
standartlaştırılmış kök ekstresi kullanılmıştır;
300–600 mg/gün aralığı yaygındır. Etikette
withanolid yüzdesi ve
kök eşdeğerliği belirtilmelidir. (
ods.od.nih.gov,
webprod.hc-sc.gc.ca)
ODS, tek bir “ideal doz” verilemeyeceğini;
formülasyonlar arası farklılık bulunduğunu belirtir. Health Canada monografı, ruhsatlandırmada
bileşen–doz–etiket gerekliliklerini ve güvenlik ifadelerini çerçeveler. (
ods.od.nih.gov,
webprod.hc-sc.gc.ca)
Yan etkiler nelerdir? Güvenli midir?
En sık
GİS yakınmaları (bulantı, gevşek dışkı),
uyuklama; nadiren
karaciğer hasarı bildirilmiştir. Kısa süreli kullanım (≈12 hafta) genelde iyi tolere edilir;
uzun dönem güvenlik bilinmez. (
ods.od.nih.gov,
NCBI)
ODS ve LiverTox, son yıllarda
klinik olarak belirgin hepatotoksisite olgularına dikkat çeker; semptom gelişirse
derhal kesme ve tıbbi değerlendirme önerilir. (
ods.od.nih.gov,
NCBI)
Kimler kullanmamalıdır?
Hamileler, emzirenler, <18 yaş,
karaciğer/tiroid hastalığı olanlar ve
immünsüpresan, tiroid, sedatif, antidiyabetik, antihipertansif ilaç kullananlar
hekim onayı olmadan kullanmamalıdır. Cerrahi öncesi dönemde önerilmez. (
NCCIH)
NCCIH;
gebelik–emzirme,
ilaç etkileşimleri ve
cerrahi bağlamında kaçınmayı belirtir. ODS de
tiroid fonksiyonu ve
ilaç etkileşimleri konusunda uyarır. (
NCCIH,
ods.od.nih.gov)
Tiroidi etkiler mi?
Evet; küçük bir RCT,
subklinik hipotiroidide TSH’de düşüş ve T3/T4’te artış göstermiştir.
Tirotoksikoz/painless tiroidit olguları da rapor edilmiştir;
tiroid hastalığı veya
tiroid ilacı kullananlar hekim gözetimi olmadan kullanmamalıdır. (
PubMed,
PMC)
2018 RCT’si tiroid indekslerinde normalleşme bildirmiştir; 2024 olgu sunumu
ağrısız tiroidit tanımlar. ODS,
tiroid fonksiyonu değişiklikleri olasılığını vurgular. (
PubMed,
PMC,
ods.od.nih.gov)
Karaciğer için risk var mı; hangi belirtilerde bırakmalıyım?
Nadir de olsa
hepatotoksisite olguları rapor edilmiştir.
Sarılık, koyu idrar, kaşıntı, açıklanamayan yorgunluk, sağ üst kadran ağrısı gelişirse
hemen bırakın ve tıbbi yardım alın. (
NCBI,
Therapeutic Goods Administration (TGA))
Türkiye’de yasal mı?
Tarım ve Orman Bakanlığı Bitki Listesi ve
2023 Bilimsel Görüş doğrultusunda
ashwagandha (kök ve toprak üstü) “Negatif (N)” statüdedir;
gıdalarda/takviyelerde kullanımı uygun değildir. (
Tarım ve Orman Bakanlığı)
GKGM’nin resmi değerlendirmesi, mevcut kanıtlar bağlamında
negatif statünün devamını önermiştir. Bu, Türkiye içinde ashwagandha içeren takviye/gıdaların
piyasaya arz edilemeyeceği anlamına gelir. (
Tarım ve Orman Bakanlığı)
Hangi forma yönelmeliyim ve etikette ne aramalıyım?
Klinik literatürde en çok
standartlaştırılmış kök ekstresi çalışılmıştır. Etikette
bitki kısmı (kök),
withanolid % ve
kök eşdeğeri net olmalıdır. (
webprod.hc-sc.gc.ca,
ods.od.nih.gov)
Health Canada monografı etiket ve ruhsat kriterlerini; ODS ise formülasyon çeşitliliğini ve bunun
etki/güvenliğe yansımasını açıklar. (
webprod.hc-sc.gc.ca,
ods.od.nih.gov)
Ne zaman alınmalı? (sabah/akşam)
Protokoller değişkendir; çoğu çalışma
günde 1–2 doz vermiştir.
Uyuklama yapabileceği için
akşam kullanımı bazı kişilerde tercih edilir; araç/makine kullanımı öncesinde alınmamalıdır. (
ods.od.nih.gov)
ODS,
uyku hali gibi
hafif SSS etkilerine dikkat çeker; pratikte öğünle almak GİS toleransını artırabilir (genel klinik yaklaşım). (
ods.od.nih.gov)
Özet Noktalar / Ana Çıkarımlar
Daha fazla bilgi için şu makalelerimizi ziyaret edin:
Not: Bu SSS bilgilendirme amaçlıdır; tanı/tedavi yerine geçmez. Herhangi bir takviyeyi kullanmadan önce hekiminize ve eczacınıza danışın.