GABA Nedir? GABA Ne İşe Yarar?
GABA Nedir?
“Huzur ve sakinlik” nörotransmitteri olarak da bilinen GABA (Gamma Aminobütirik Asit), beyin hücrelerimiz arasında ve omuriliğimizde kullanılan başlıca inhibitör nörotransmitterdir. GABA ne demek diye sorulacak olursa, stresli veya sinirli olunulduğu durumlarda “sakinleş” uyarısını yapan bir yardımcı olarak tanımlanabilir. Bu nedenle GABA etkisi insanın günlük yaşamı için büyük bir önem arz eder.
Aynı zamanda GABA proteinlerin oluşmasında görev almayan bir amino asittir ve GABAerjik nöronlar tarafından üretilirler. GABAerjik nöronlar;
Nörolojik fonksiyonlarda önemli bir yere sahip olan GABA amino asidi pek çok bilişsel hastalığın da önüne geçmeye yardımcı olur.
GABA Ne İşe Yarar?
Adı, yakın zamanda daha da çok duyulmaya başlayan GABA molekülü; GABA ne demek, GABA nedir ne için kullanılır gibi soruları da beraberinde getirmektedir. GABA molekülünün temel görevi GABA-A ve GABA-B reseptörlerine bağlanarak nöronlar arasındaki elektriksel sinyalleşmeyi durdurmaktır. GABA reseptörleri beyinde bulunan reseptörlerdir. Beyinde, stresli durumlarda hipotalamus-hipofiz-adrenal eksen diğer ismiyle HPA ekseni aktive olur. GABA etkisi sayesinde HPA ekseni sakinleştirilir ve stres kontrol altına alınmış olunur. GABA’nın yetersiz olduğu durumlarda belli sağlık problemleri ortaya çıkabilir. Bu problemlerin başında şunlar gelir:
Anksiyete
Depresyon
Kaygı bozukluğu
Şeker isteği
Bu nedenle GABA düzeylerinin yeterli seviyede olması özellikle mental olarak sağlıklı kalmak için önem arz etmektedir.
GABA Eksikliği Belirtileri Nelerdir?
Çoğunlukla çevresel etkiler olmakla beraber birçok olay GABA düzeyini etkileyebilir. Bunlardan başlıcaları yetersiz beslenme, hareketsiz bir yaşam tarzı ve çevresel toksinlerdir. Vücutta GABA eksikliği olması halinde, özellikle mental olarak birçok problem ortaya çıkabilir. GABA eksikliği belirtileri arasında öncelikle şunlar gelir:
Bu problemlerin ortaya çıkmasını önlemek noktasında GABA takviyesi veya GABA tetikleyici takviyeler kullanma durumu düşünülebilir.
GABA Eksikliğine Ne İyi Gelir?
GABA düzeylerinde eksiklik saptandığı durumlarda, GABA aktivitesini arttırmak için dışarıdan bir yardıma ihtiyaç duyulabilir. Bu ihtiyacı gidermeye beslenme düzeninde birtakım değişiklikler yapılarak başlanabilir. Öncelikle, GABA nörotransmitterinin üretim yeri bağırsaktaki yararlı floradır. Bu nedenle bağırsak florasını sağlıklı tutmak çok önemlidir. Florayı sağlıklı tutabilmek için en başta fermente gıdalar tercih edilebilir. Bunlara ek olarak magnezyum açısından zengin olan besinler de tüketilmelidir. Çünkü magnezyumun beyindeki GABA reseptörlerini uyarma fonksiyonu vardır. GABA üretimini artıran besinlere örnek olarak şunlar verilebilir:
Beslenme düzenini değiştirmek dışında gıda takviyesi kullanmak da tercih edilen yöntemler arasındadır fakat direkt olarak GABA takviyesi almak her zaman faydalı olmayabilir. GABA supplement direkt olarak alındığında kan beyin bariyerini geçememe ihtimalinden dolayı etkisi yüksek değildir. Bu nedenle GABA’yı destekleyen takviye edici gıdalar, diğer bir deyişle GABA’nın üretimini arttırıcı takviyeler kullanmak daha etkili yöntemlerdir. Valerian (kedi otu), passiflora, papatya ve şerbetçiotu gibi içeriklere sahip takviyeler GABA seviyelerini artırıcı özelliğe sahiptir.
GABA Arttırıcı Takviyeler
Doğal yoldan vücudumuzdaki GABA seviyesini yükseltebilen takviyeler valerian, passiflora ve şerbetçiotu, papatya ekstreleri gibi bitkisel ekstreler içerebilirler. Bu bitki ekstreleri bir arada ve aynı gıda takviyesinin içinde bulunduğunda sinerjik aktivite gösterecekleri için daha da etkili olmaktadırlar.
GABA artırıcı takviyeleri kullanırken bitkisel içerikler tercih edilecekse standardize bitki ekstrelerini kullanmak önemlidir. Standardizasyon sayesinde bitki ekstrelerindeki aktif bileşenler her zaman belirli miktardadır. Böylece her zaman aynı etki alınır. Buna ek olarak GABA takviyesi kullanmadan önce, özellikle bir sağlık probleminiz mevcut ise, doktorunuza danışmanız tavsiye edilir.
GABA Arttırıcı Takviyeler Nasıl Kullanılır?
Stres, anksiyete ve uyku problemleri yaşayan insanlar son zamanlarda bu durumu GABA eksikliğiyle ilişkilendirmektedirler. Bu durumda GABA arttırıcı takviye gerekli mi veya GABA artırıcı gıda takviyesi kullananlar fayda sağlıyor mu gibi sorular ortaya çıkabilir. GABA artırıcı kapsül formunda kullanılabilen ürünler bulunmaktadır. Şerbetçi Otu, passiflora, valerian (kedi otu) ve mayıs papatyası gibi standardize bitki ekstrelerini içeren, kapsül formunda takviyeleri tercih edebilirsiniz.
GABA Arttırıcı Takviyelerin Faydaları
Uykusuzluk ve stres hayat kalitesini önemli ölçüde düşüren problemler olduğu için GABA artırıcı takviyelerin önemi bir kez daha ön plana çıkmaktadır. GABA artırıcı takviyelerin faydaları şu şekilde açıklanabilir:
Uyku derinliğinin artırılmasını sağlamak
Uykuya dalmayı kolaylaştırmak
Stres ve gerginlik semptomlarının azaltılmasına katkıda bulunmak
Strese karşı daha dayanıklı olmak
Rahatlamaya ve sakinleşmeye yardımcı olmak
Anksiyete semptomlarının azaltılmasını sağlamak
Dönemsel kaygı bozukluklarını gidermek
GABA artırıcı takviyelerin kullanımından daha yüksek fayda sağlayabilmek adına kullanacak kişilerin yaşına ve mevcut sağlık problemlerine göre doz ayarlaması yapmak önemlidir.
GABA Arttırıcı Takviyeler Hangi Hastalıklara İyi Gelir?
GABA arttırıcı takviyeler, özellikle zihinsel sorunlar söz konusu olduğunda ön plana çıkmaktadır. GABA arttırıcı takviyeler hangi hastalıklara iyi gelir sorusuna şu şekilde cevap verebiliriz:
GABA eksikliği görüldüğünde yaşanabilecek en büyük problemlerden biri de uykusuzluktur. Uykusuzluk nedeniyle fazla kilo alımı, depresyon, kortizol yüksekliğinden dolayı vücuttaki kolajenin parçalanmasıyla oluşan cilt bozuklukları ve öğrenme zorluğu gibi sorunlar gözlenebilir. Bu nedenle GABA artırıcı takviyelerin en etkili olduğu durum için uykusuzluk diyebiliriz.
GABA Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
GABA takviyesi işe yarıyor mu?
GABA gıda takviyesi kullanımının etkisi hakkında süregelen şüpheler bulunmaktadır. GABA kapsül ve tablet formunda alınabilen bir takviye olmasına rağmen, vücuda alındığında kan beyin bariyerini geçememe ihtimali yüksek olduğundan dolayı tercih edilmemektedir. Bu yüzden vücudun doğal GABA üretimini destekleyici takviyeler ön plana çıkmaktadır.
GABA takviye kullanımında günlük doz nedir?
GABA takviyesi kullanımında kullanım şeklinin ve dozunun doktor görüşüne danışarak yapılması önemlidir. Buna ek olarak GABA artırıcı, standardize bitki ekstreleri içeren gıda takviyeleri kullanılırken de doktor kontrolü altında olmak önemlidir.
GABA arttırıcı takviyeler işe yarıyor mu?
GABA artırıcı takviye kullanmak işe yarıyor mu diye sorulduğunda soru işaretleri oluşabilir. Fakat bazı gıda takviyelerinin GABA seviyelerini önemli ölçüde artırdığı gözlenebilmektedir. Örnek olarak magnezyumun beyindeki GABA reseptörlerini uyarma fonksiyonu vardır. Bu nedenle gıda takviyesi olarak magnezyum kullanmak ve magnezyum bakımından zengin olan yeşil yapraklı sebzeler, kuru baklagiller ve çiğ fındık gibi besinler tüketmek GABA seviyelerinin artması için kullanılabilen yöntemlerdir.
GABA aktivitesini arttırmak için bir diğer yöntem olarak; yüksek kalitede ve standardize passiflora, şerbetçiotu ve valerian gibi bitkilerin ekstrelerinin bir arada kullanıldığı kapsül formundaki gıda takviyeleri tercih edilebilir. Bu bitki ekstreleri ayrı ayrı kullanıldığında GABA mekanizması üzerinde etkili olduğu gibi bir arada kullanıldığında da sinerjik etki gösterirler.
GABA’yı artıran takviyeler hangileridir?
GABA’yı artıran takviyelerden bahsedildiği zaman yüksek kalitede ve standardize bitki ekstrelerinden bahsedebiliriz. İlk akla gelen bitkilerden biri olan Valerian (kedi otu) ekstresi beyinde bulunan GABA reseptörlerine bağlanarak sakinleştirici etki göstermektedir. Ayrıca valerianın uykudan uyandıktan sonraki kendine gelme süresini kısalttığı; uykuya dalmayı, uyku süresini ve uykusuzluk şiddeti skorunu iyileştirdiği gösterilmiştir. Şerbetçiotu ekstresi kullanılarak, vardiyalı işçiler üzerinde yapılan bir çalışmada anksiyete düzeylerinde anlamlı ölçüde düşüş gözlenmiştir. Diğer bir popüler bitki ise passiflora. Pasifloranın yatıştırıcı etkisinin GABA mekanizması üzerinden olduğu düşünülmektedir. GABA seviyeleri üzerinde etkili diğer bir bitki ekstresi ise mayıs papatyası (Matricaria chamomilla). Mayıs papatyası ekstresinin GABA reseptörlerinin fonksiyonlarını düzenleyerek sedatif ve kaygı giderici etki gösterdiği düşünülmektedir. Bunlara ek olarak günümüzde passiflora; melisa ekstresi, valerian ya da şerbetçi otu ile kullanılmaktadır. Geleneksel olarak sakinleştirici etkisiyle bilinen melisa ekstresinin etki mekanizmasının da GABA üzerinden olduğu düşünülmektedir. Bu sebeple GABA’yı artırmada melisa ekstresi de tercih edilebilir.
GABA arttırıcı takviyeler kullanılırken ara verilmeli mi?
GABA artırıcı takviyelerin kullanım süresi, dozu ve aralığı kişiden kişiye göre değişiklik gösterebilir. Özellikle bitki ekstreleri içeren gıda takviyelerinde 3 aylık bir kullanım sonrası ara verilmesi önerilmektedir. Daha sonrasında ihtiyaç hissedilirse tekrar kullanılmaya devam edilebilir.
Referanslar
James Beckerman, MD, FACC http://www.webmd.com/sleep-disorders/excessive-sleepiness-10/10-results-sleep-loss
Staner, L. (2022). Sleep and anxiety disorders. Dialogues in clinical neuroscience.
Leathwood P.D. ve ark., Pharmacology Biochemistry, 1982. 2. Herrera-Arellano A. ve ark., Planta Medica, 2001. 3. Poyares D. R. ve ark., Progress in Neuro-Psychopharmacology and Biological Psychiatry, 2002. 4. Barton D.L. ve ark., The Journal of Supportive Oncology, 2011. 5. Donath F. ve ark., Pharmacopsychiatry, 2000. 6. Waldschütz R. & Klein P., The Scientific World Journal, 2008. 7. Mineo ve ark., Neuropsychobiology, 2017.
Savage K. ve ark., Phytotherapy Research, 2017. 2. Amsterdam J.D. ve ark., Journal of Clinical Psychoparmacology, 2009. 3. Amsterdam J.D., Alternative Therapies in Health and Medicine, 2012.
Maroo N. ve ark., Indian Journal of Pharmacology, 2013. 2. Fonseca L. R. ve ark., The Scientific World Journal, 2020