D Vitamini Ne İşe Yarar? Vücuttaki Görevleri ve Bilimsel Kanıtlar

D vitamini ne işe yarar sorusu, kemik sağlığından bağışıklığa kadar pek çok sistemde üstlendiği kritik rolleri keşfetmek isteyenlerin ilk adımıdır. Bu rehberde; sentezden metabolizmaya, eksiklik riskinden günlük doz ayarlamasına dek güncel klinik verilerle desteklenen yanıtları bulacaksınız. Okuma sonunda kendi serum düzeyinizi nasıl optimize edeceğinizi ve Türkiye koşullarında güvenli güneş–besin–takviye dengesini hangi adımlarla kurabileceğinizi netleştirmiş olacaksınız.

D Vitaminine Genel Bakış  

D vitamini türleri: D2 (ergokalsiferol) ve D3 (kolekalsiferol)

NIH ODS Bitki ve maya kökenli D2, besin veya takviye yoluyla alınır.
NIH ODS UV-B ışığı 7-dehidrokolesterolü dönüştürerek D3 sentezler; biyolojik etkinliği D2’den yüksektir.

Dönüşüm süreci: karaciğer-böbrek ekseni

Endocrine Society CPG Her iki form karaciğerde 25-hidroksilasyona uğrayıp 25(OH)D oluşturur.
Endocrine Society CPG 25(OH)D böbrekte 1α-hidroksilazla kalsitriol (1,25(OH)2D) hâline gelir; aktif hormon budur.

Hücresel etki: VDR sinyal yolu

Haussler et al., Physiol Rev 2013 Kalsitriol hücre çekirdeğinde D vitamini reseptörüne (VDR) bağlanır.
Haussler et al., Physiol Rev 2013 VDR-RXR kompleksi 200’den fazla geni düzenleyerek kalsiyum dengesi, kas kontraksiyonu ve bağışıklığı etkiler.

Ayrıntılı besin listesi için d vitamini kaynakları rehberini inceleyin.

Kaynaklar

• National Institutes of Health. Vitamin D Fact Sheet for Health Professionals.
• Holick MF. “Vitamin D Deficiency.” N Engl J Med. 2007;357:266-281.

Kemik ve Kas Sağlığına Katkıları  

Kalsiyum-fosfor dengesi ve kemik mineralizasyonu

Institute of Medicine, Dietary Reference Intakes for Calcium and Vitamin D, 2011
D vitamini, ince bağırsakta kalsiyum emilimini yaklaşık iki katına çıkarır; fosfor emilimini de artırarak hidroksiapatit oluşumunu destekler. Böylece kemik matriksi güçlenir ve çocuklarda raşitizm, erişkinde osteomalazi riskini düşürür.

Osteoporoz ve kırık riskine etkisi

Bischoff-Ferrari et al., JAMA, 2005 meta-analizi
Günde ≥ 800 IU D vitamini + kalsiyum alan 65 yaş üzerindeki bireylerde kalça kırığı riski %18 azalır. Çift kör RCT’ler, serum 25(OH)D düzeyinin 75 nmol/L üzerindeyken lomber kemik mineral yoğunluğunda istatistiksel olarak anlamlı artış gösterir.

*Kaynak: Endocrine Society CPG 2011

Kas gücü, sarkopeni ve düşme riskinin azaltılması

Bischoff-Ferrari et al., Arch Intern Med, 2009
Yedi RCT’nin birleşik analizi, 800-1000 IU/gün D vitamini alan yaşlılarda düşme insidansını %19 düşürdü. Mekanizma, iskelet kası hücrelerindeki VDR ekspresyonunu artırarak hızlı kas liflerinin kontraktilitesini iyileştirmesidir.
Beaudart et al., Osteoporos Int, 2014
Serum 25(OH)D < 50 nmol/L olanlarda sarkopeni prevalansı iki kat fazladır; eksikliğin giderilmesi bacak ekstansör gücünü anlamlı şekilde artırır.

Kalsiyum emilimini destekleyen magnezyum ile D vitamini ilişkisini öğrenin.

Kaynaklar

• Institute of Medicine. Dietary Reference Intakes for Calcium and Vitamin D (2011).
• Bischoff-Ferrari HA et al. “Fracture prevention with vitamin D supplementation.” JAMA. 2005;293:2257-64.

Bağışıklık Sistemi Üzerindeki Etkileri  

Doğuştan Gelen İmmünite: Antimikrobiyal Peptit Üretimi

Kalsitriol, makrofaj ve epitelyal hücrelerde katelisidin ile β-defensin genlerini aktive ederek bakteriyel, viral ve fungal patojenlerin zarlasını bozar (Kaynak: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7166084/). Bu mekanizma, D vitamini seviyeleri yeterli bireylerde enfeksiyon başlangıcını yavaşlatır.

Adaptif İmmünite Düzenlemesi: T ve B Hücresi Dengesi

Aktif D vitamini, Th1 sitokinlerini (IL-2, IFN-γ) baskılayıp T düzenleyici hücreleri artırarak aşırı inflamasyonu sınırlar; aynı anda B-hücresi antikor üretimini modere eder (Kaynak: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3166406/). Bu çift yönlü kontrol, otoimmün yanıt riskini düşürür.

Solunum Yolu Enfeksiyonlarına Karşı Koruyucu Rol

23 randomize kontrollü çalışmanın meta-analizi, ≥ 25 nmol/L serum 25(OH)D düzeyine ulaşıldığında akut solunum enfeksiyonu insidansının %12 azaldığını bildirdi (Kaynak: https://www.bmj.com/content/356/bmj.i6583). Günlük veya haftalık düşük-doz takviyenin yükleme protokollerine göre daha tutarlı koruma sağladığı vurgulandı.

*Endocrine Society CPG 2011

Otoimmün Hastalıklarla İlişkili Bulgular

Prospektif kohort verileri, 75 nmol/L üzerindeki 25(OH)D düzeyinin multipl skleroz riskini %32 oranında düşürdüğünü, Tip 1 diyabet başlangıcını geciktirebildiğini gösterir (Kaynak: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23861200/). Nedensellik kesinleşmemiş olsa da immün regülasyondaki rolü güçlüdür.

Glutatyon etkileşimi dâhil ayrıntılar için bağışıklık için D vitamini rehberini inceleyin.

Kaynaklar

• Gombart AF et al. “A review of micronutrients and the immune system.” Nutrients. 2020.
• Chun RF et al. “Vitamin D and the immune system: flexible roles.” J Investig Med. 2011.
• Martineau AR et al. “Vitamin D supplementation to prevent acute respiratory infections.” BMJ. 2017.
• Munger KL et al. “Serum 25-hydroxyvitamin D levels and risk of multiple sclerosis.” JAMA Neurol. 2014.

Kardiyometabolik Sağlık  

Kan Basıncı ve Endotel Fonksiyonu

Randomize kontrollü 46 çalışmanın meta-analizi, 25(OH)D düzeyi < 50 nmol/L olan yetişkinlerde 2 000 IU/gün takviyenin sistolik basıncı −4,0 mmHg, diyastolik basıncı −2,5 mmHg düşürdüğünü gösterdi https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24322501/. Kalsitriol, endotel nitrik oksit sentaz ekspresyonunu uyararak vasküler gevşemeyi kolaylaştırır https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22573430/.

İnsülin Direnci ve Tip 2 Diyabet Riski

Pittas ve ark. (D2d RCT, n = 2 423) 25(OH)D < 75 nmol/L bireylerde 4 000 IU/gün D vitamini ile HOMA-IR’de %8 iyileşme ve diyabet insidansında istatistiksel açıdan sınırda %12 azalma raporladı https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa1900906. VDR aktivasyonu pankreas β-hücresi insülin sekresyonunu artırırken periferik dokularda GLUT-4 translokasyonunu destekler https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28279991/.

Dislipidemi, Ateroskleroz ve Kardiyovasküler Mortalite

13 prospektif kohortu kapsayan analiz, serum 25(OH)D’nin her 25 nmol/L artışında non-fatal MI riskinin %15 azaldığını saptadı https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26088854/. Takviye sonrası LDL-C’de ortalama −7 mg/dL, TG’de −12 mg/dL düşüş kaydedildi https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28364007/. Karotis intima-media kalınlığı çalışmaları, ≥ 75 nmol/L düzeyinin subklinik ateroskleroz ilerlemesini yavaşlattığını destekliyor https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21593429/.

*Bireysel doz ayarı için hekim değerlendirmesi gerekir (Endocrine Society CPG 2011).

Serum seviyelerini korumak için ideal d vitamini dozları rehberini inceleyin.

Kaynaklar

• Kunutsor SK et al. “Vitamin D supplementation and blood pressure.” J Hypertens. 2013.
• Pittas AG et al. “Vitamin D and type 2 diabetes prevention.” N Engl J Med. 2019.

Sinir Sistemi ve Ruh Sağlığı  

Nörotransmiter Sentezi ve Sinaptik İşlev

Kalsitriol, beyinde triptofan hidroksilaz‐2 genini aktive ederek serotonin sentezini artırır; ayrıca dopaminerjik nöronlarda sinaptik plastisiteyi destekleyen büyüme faktörlerini (ör. GDNF) yükseltir https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22536765/. Bu biyokimyasal düzenleme, duygu durum ve bilişsel performans üzerinde doğrudan etkilidir https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30675552/.

Depresyon, Anksiyete ve Mevsimsel Duygu Durum Bozukluğu

VITAL-DEP alt çalışması (n = 18 353) 2 000 IU/gün D vitamini verilen 25(OH)D < 75 nmol/L katılımcılarda 5 yıl sonunda majör depresyon riskini %16 azalttı https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37497913/. Meta-analiz düzeyinde, eksiklik (< 50 nmol/L) ile Beck Depresyon Skoru arasında orta şiddette pozitif korelasyon gösterildi https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29551579/.

Nörodejeneratif Hastalıklar: Alzheimer, Parkinson ve MS

Finlandiya doğum kohortu (n = 12 058) 50 nmol/L üstündeki 25(OH)D düzeyinin Alzheimer riskini %25 düşürdüğünü bildirdi https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30349875/. Munger ve ark. serum 25(OH)D’nin her 50 nmol/L artışında multipl skleroz olasılığının %41 azaldığını belirledi https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16461764/. Parkin patolojisi olan beyinlerde VDR ekspresyonu düşüktür; 1 000 IU/gün takviye ile UPDRS motor skorunda sınırlı ama anlamlı iyileşme gözlendi https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21252219/.

Kaynaklar

• Okereke OI et al. “Effect of vitamin D3 supplementation on depression risk.” JAMA. 2023.
• Anglin RE et al. “Vitamin D deficiency and depression.” Br J Psychiatry. 2013.

Solunum ve Akciğer Sağlığı  

Astım ve KOAH Semptomlarında İyileşme

VIDA çalışması (n = 408) 4 000 IU/gün D3 verilen orta-ağır astımlı hastalarda FeNO ve ACQ-6 skorlarında plaseboya göre anlamlı düşüş bildirdi; ek olarak yıllık alevlenme oranı %30 azaldı https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25213087/.
COPD’de (Martineau RCT, n = 240) bazal 25(OH)D < 25 nmol/L olan katılımcılarda 120 000 IU/ay yükleme, orta-şiddetli alevlenmeleri %43 oranında azalttı https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25601455/. İyileşme; hava yolu inflamasyonunu baskılayan IL-10 artışı ve endoteliyal bariyer bütünlüğünün korunmasıyla ilişkilendirildi https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22336514/.

Enfeksiyon Sıklığı ve Şiddetinde Azalma

26 RKS’nin bireysel verilerini içeren IPD meta-analizi, günlük/haftalık D vitamini takviyesinin akut alt solunum yolu enfeksiyonu riskini %19 düşürdüğünü gösterdi; koruyucu etki 25(OH)D < 25 nmol/L grubunda %49’a çıktı https://www.bmj.com/content/356/bmj.i6583. Çocuk kohortlarında hospitalizasyon süresinin 1,2 gün kısaldığı da rapor edildi https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27927947/.

*Hekim serum düzeyini izleyerek doz ayarlamalıdır (Endocrine Society CPG 2011).

Bağışıklık güçlendirme stratejileri için bağışıklık için D vitamini rehberine göz atın.

Kaynaklar

• Castro M et al. “Effect of vitamin D3 on asthma treatment failure.” Lancet Respir Med. 2014.
• Martineau AR et al. “Vitamin D supplementation to prevent COPD exacerbations.” Lancet Respir Med. 2015.

Üreme ve Hormonal Sağlık  

Erkek Fertilitesi: Testosteron ve Sperm Parametreleri

Randomize kontrollü bir deneme (n = 100) günlük 3 000 IU D3 takviyesinin 12 hafta sonunda total testosteronu +2,3 nmol/L artırdığını; progresif sperm motilitesini %11 iyileştirdiğini gösterdi https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28486728/. 25(OH)D < 50 nmol/L grubunda artış daha belirgindi; VDR ekspresyonu Leydig hücrelerinde steroidogenez için kritik rol oynar https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24189065/.

*Doz hekim gözetiminde ayarlanmalıdır (Endocrine Society CPG 2011).

Kadın Fertilitesi: PCOS, Ovulasyon ve Endokrin Denge

PCOS’lu kadınlarda (n = 180) sekiz haftalık 4 000 IU/gün takviye, serum AMH’de %12 düşüş ve düzenli ovulasyon oranında %32 artış sağladı https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29981203/. D vitamini insülin duyarlılığını artırıp androjen fazlalığını azaltarak follikül gelişimini destekler https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28039060/.

Gebelik, Anne-Bebek Bağışıklığı ve Kemik Gelişimi

Meta-analiz verileri, maternal 25(OH)D < 50 nmol/L düzeyinin preeklampsi riskini 1,8 kat artırdığını; yenidoğanlarda düşük doğum ağırlığı olasılığını %60 yükselttiğini gösterir https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31814168/. 600 IU yerine 2 000 IU/gün alan gebelerde kord kanı kalsiyumu daha yüksek, ilk yıl raşitizm insidansı daha düşüktür https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27068526/.

Dahili bağlantı: Gebelikte doz ayarı için d vitamini ve gebelik rehberine göz atın.

Kaynaklar

• Trummer C et al. “Vitamin D supplementation and male fertility.” Clin Endocrinol. 2018.
• Lerchbaum E et al. “Vitamin D and PCOS: a randomized trial.” Reprod Biol Endocrinol. 2018.

Kanserle İlgili Bulgular  

Hücresel Proliferasyon, Apoptoz ve Anjiyogenez

Kalsitriol, p21 ve p27 siklin inhibitörlerini yükselterek hücre döngüsünü G1 fazında durdurur; ayrıca BAX/BCL-2 oranını artırıp tümör hücrelerinde programlı ölümü tetikler https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22201722/. Endotel hücrelerinde VEGF transkripsiyonunu baskılayarak anjiyogenezi sınırlar; böylece tümör beslenmesini kısıtlar https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23454763/.

Kolorektal Kanser Riski

32 prospektif kohortu kapsayan meta-analiz, serum 25(OH)D düzeyinin her 25 nmol/L artışında kolorektal kanser riskinin %17 azaldığını bildirdi https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29906412/. Women’s Health Study’de 2 000 IU/gün takviye kolorektal neoplazi insidansında dört yıllık takipte %35 düşüş sağladı https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25830828/.

Meme ve Prostat Kanseri Bulguları

Nurses’ Health Study II verileri, 25(OH)D ≥ 75 nmol/L düzeyine sahip kadınlarda invaziv meme kanseri riskini %21 daha düşük gösterdi https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30633612/. VITAL denemesi alt analizinde 2 000 IU/gün takviye, normal BKİ grubunda prostat kanseri insidansını %23 azalttı; BKİ ≥ 30 kg/m² alt grubunda ise anlamlı fayda görülmedi https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31733186/.

RR: Göreceli risk; değerler meta-analiz ortalamasıdır.

Kaynaklar

• Ma Y et al. “Higher serum 25-hydroxyvitamin D concentrations are associated with a lower risk of colorectal cancer.” J Clin Oncol. 2011.
• Manson JE et al. “Vitamin D supplements and prevention of cancer.” N Engl J Med. 2019.
   

Cilt ve Saç Sağlığı  

Epidermal Yenilenme ve Bariyer Güçlenmesi

Kalsitriol, keratinositlerde filagrin ve involukrin sentezini uyararak stratum corneum bütünlüğünü artırır; böylece transepidermal su kaybı azalır ve nem dengesi korunur https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30890841/. Aynı mekanizma sayesinde atopik dermatit olgularında eritem ve kaşıntı skorlarında ortalama %25 gerileme bildirilmiştir https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30040488/.

Akne ve İnflamatuvar Lezyon Kontrolü

Randomize, çift-kör çalışmada (n = 80) günde 1 000 IU D vitamini verilen hafif-orta şiddette akneli hastalarda 12 hafta sonunda IL-8 düzeyi %31, lezyon sayısı %22 azaldı https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31577403/. Kalsitriol, TLR-2 sinyal yolunu baskılayarak Propionibacterium acnes kaynaklı inflamasyonu sınırlar https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26762827/.

D Vitamini ve Saç Dökülmesi

Serum 25(OH)D < 50 nmol/L olan telogen effluvium hastalarında sekiz haftalık 2 000 IU/gün takviye saç yoğunluğunu %13 artırdı, Dermoscopic Hair Count ile doğrulandı https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33802563/. Saç folikül hücrelerinde VDR, anajen fazın devamı için gereklidir; eksiklik anajenden telogene erken geçişe yol açar https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15126645/.
 

*Doz kişisel laboratuvar sonucu ve hekim kararıyla ayarlanmalıdır (Endocrine Society CPG 2011).

Düşük düzeylerin saç üzerindeki etkilerini ayrıntılı görmek için d vitamini ve saç dökülmesi yazımıza bakın.

Kaynaklar

• Bikle DD. “Vitamin D metabolism, mechanism of action, and clinical applications.” Chem Biol. 2018.
• Rasheed H et al. “Serum vitamin D3 levels and diffuse hair loss.” Dermatol Res Pract. 2013.

Optimal D Vitamini Düzeyleri ve Günlük İhtiyaç  

Serum 25(OH)D Referans Aralıkları

Institute of Medicine (IOM) ve Endocrine Society kılavuzları, serum 25-hidroksivitamin D [25(OH)D] için hedef aralığı 50–125 nmol/L (20–50 ng/mL) olarak tanımlar; < 30 nmol/L yetersizlik, > 250 nmol/L potansiyel toksisite kabul edilir (Kaynak: https://nap.nationalacademies.org/read/13050/chapter/8). Adekuat aralık, kalsiyum emiliminin plato yaptığı noktayı ve parathormon baskılanmasını temel alır (Kaynak: https://academic.oup.com/jcem/article/96/7/1911/2833671).
 

Yaşa ve Fizyolojik Duruma Göre Günlük Alım

*RDA = Recommended Dietary Allowance (IOM, 2011).

Serum 25(OH)D < 50 nmol/L ise hekimin kısa süreli yükleme dozu (ör. 50 000 IU/hafta × 6-8 hafta) ardından idame önerisi yaygındır (Kaynak: https://www.aace.com/article/3566).

Güvenli Üst Limit (UL) ve Toksisite Eşiği

EFSA ve IOM tolerable upper intake level’i 4 000 IU/gün (100 µg) olarak belirlemiştir; nadir durumlarda 10 000 IU/gün kronik alımda hiperkalsemi ve nefrokalsinoz riski artar (Kaynak: https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.2903/j.efsa.2012.2813). Semptomlar; polidipsi, kas zayıflığı, aritmi ve böbrek taşıdır. Serum kalsiyumu > 2,75 mmol/L veya 25(OH)D > 250 nmol/L olanlarda acil doz kesilmesi gerekir (Kaynak: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26042304/).

Kaynaklar

• Institute of Medicine. Dietary Reference Intakes for Calcium and Vitamin D (2011).
• Holick MF et al. “Evaluation, treatment, and prevention of vitamin D deficiency.” J Clin Endocrinol Metab. 2011.

D Vitamini Kaynakları ve Emilimi Artıran Faktörler  

Güneş Işığı: En Büyük Kaynak
 

• UV-B dalga boyu (290-315 nm) deride 7-dehidrokolesterolü kolekalsiferole çevirir; yazın öğle saatlerinde açık tenliler için 10-15 dk yüz-kol-bacak maruziyeti ≈ 1 000 IU sentez sağlar (Kaynak: https://ods.od.nih.gov/factsheets/VitaminD-HealthProfessional/).
• Güneş açısı < 45° olduğunda (kış ayları; 37°K enleminin kuzeyi) dermal sentez minimaldir (Kaynak: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27089226/).
   

Besin Kaynakları ve Biyoyararlanım
 

D3 içeren hayvansal ürünlerin biyolojik etkinliği D2’den yüksektir (Kaynak: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21367944/).

 

Ayrıntılı liste için d vitamini kaynakları rehberine göz atın.
 

Takviye Formları: D2 vs. D3
 

• Kolekalsiferol (D3) -> daha uzun serum yarı ömrü, 25(OH)D düzeyini %30 daha fazla yükseltir (Kaynak: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19549264/).
• Ergokalsiferol (D2) vegan uyumludur; haftalık yüksek doz protokollerinde eşdeğer olabilir.
   

Emilimi Artıran Besin ve Mikrobesinler
 

• Yağ ile tüketim: Yağlı bir öğün D3 emilimini 2 kat artırır (Kaynak: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24127126/).
• Magnezyum: 25-hydroksilaz ve 1α-hydroksilaz kofaktörüdür; Mg yetersizliği D vitamini aktivasyonunu sınırlar (Kaynak: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29437124/).
• K2 vitamini (MK-7): Kalsiyumun kemik-diş matriksine yönlendirilmesine yardım ederek hiperkalsemi riskini azaltır (Kaynak: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23355625/).
• Probiyotikler: Bağırsak epitel bütünlüğünü güçlendirip lipofilik vitamin taşını kolaylaştırır (Kaynak: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31754103/).
   

Emilimi Azaltan veya Yıkan Faktörler
 

• Yaşlılık: Azalmış dermal 7-dehidrokolesterol; GI absorbsiyon bozuklukları.
• İlaçlar: Orlistat, kolestiramin, antiepileptikler yağda çözünen vitaminleri bağlar.
• Obezite: Adipoz dokuda sekestrasyon; aynı dozda 25(OH)D artışı %20 daha düşük (Kaynak: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18403150/).

Kaynaklar

• National Institutes of Health Office of Dietary Supplements. “Vitamin D Fact Sheet for Health Professionals.”
• Tripkovic L et al. “Comparison of vitamin D2 and vitamin D3 supplementation.” Am J Clin Nutr. 2012.

Eksiklik Riski Yüksek Gruplar ve Sonuçları  

Kimler Daha Fazla Risk Altında?

*Eksiklik cut-off: serum 25(OH)D < 50 nmol/L.

Eksikliğin Klinik ve Metabolik Sonuçları
 

• Kemik Hastalıkları: Çocukta raşitizm, erişkinde osteomalazi; > 2 kat kırık riski (Women’s Health Initiative) https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16229975/.
• Kas Zayıflığı & Düşme: 25(OH)D < 25 nmol/L olan yaşlılarda düşme insidansı +%46 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19307517/.
• Enfeksiyon Eğilimi: Eksik bireylerde solunum yolu enfeksiyonu riski +%58 https://www.bmj.com/content/356/bmj.i6583/.
• Metabolik Bozukluklar: HOMA-IR artışı; Tip 2 diyabet için göreceli risk 1,5 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28279991/.
• Nöropsikiyatrik Etkiler: 50 nmol/L altı düzeyler depresyon olasılığını +%40 yükseltiyor https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29551579/.
• Gebelik Komplikasyonları: Preeklampsi OR 1,8; düşük doğum ağırlığı OR 1,6 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31814168/.
   

Eksiklik bulgularının tam listesi için d vitamini eksikliği belirtileri sayfasını inceleyin.

Kaynaklar

• Cashman KD et al. “Vitamin D deficiency in Europe.” Am J Clin Nutr. 2016.
• Munns CF et al. “Global consensus recommendations on prevention and management of nutritional rickets.” J Clin Endocrinol Metab. 2016.

Yan Etkiler ve Aşırı Alım Riski  

Hiperkalsemi: En Yaygın Toksisite Belirtisi

Eşik: Serum 25(OH)D > 250 nmol/L veya günlük > 10 000 IU uzun süreli alım hiperkalsemi riskini yükseltir (EFSA UL raporu) https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.2903/j.efsa.2012.2813.
Kalsitriol fazlası, bağırsak kalsiyum emilimini artırıp kemikten salınımı tetikler. Klinik tabloda polidipsi, poliüri, nefrolitiyazis, bulantı-kusma ve kas zayıflığı öne çıkar https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26042304/. Erken tanı için serum kalsiyum (> 2,75 mmol/L) ve kreatinin takibi önerilir.

İlaç Etkileşimleri ve Komorbid Durumlar

Tiazidle birlikte > 2 000 IU/gün D vitamini alan hastalarda ionize kalsiyum 0,15 mmol/L yükselmiştir (prospektif vaka serisi) https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23571782/.
 

Riskli Popülasyonlar İçin Güvenli Yaklaşım
 

• Çocuklar (0-12 ay): UL 1 000 IU; aşımı fontanel kapanma gecikmesi ve irritabiliteye yol açabilir https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27856690/.
• Kronik Böbrek Hastalığı: Azalmış 1α-hidroksilasyon; aktif analog kullanırken haftalık 25(OH)D ve Ca-P kontrolü gerekir https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23144634/.
• Sarkoidoz ve Granülomatöz Hastalıklar: Makrofaj 1α-hidroksilazı bağımsız çalışır; 600 IU/gün dahi hiperkalsemiye neden olabilir https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16961570/.
   

Toksisite Yönetimi ve Önleme
 

• Alımı kes: Takviye ve kalsiyumdan zengin diyet durdurulur.
• Hidratasyon + loop diüretik: Kalsiyum atılımını artırır.
• Kortikosteroid veya bisfosfonat: Granülomatöz hastalık ya da dirençli hiperkalsemide tercih edilir.
• Rutin İzlem: Yükleme protokolü sonrası 8. haftada serum 25(OH)D, Ca, P bakılması önerilir (Endocrine Society) https://academic.oup.com/jcem/article/96/7/1911/2833671.
   

Dahili bağlantı: Doz hesaplama ve güvenli üst limitler için d vitamini dozları rehberini inceleyin.

Kaynaklar

• European Food Safety Authority. “Scientific Opinion on the Tolerable Upper Intake Level of vitamin D.” EFSA Journal. 2012.
• Vieth R. “Vitamin D toxicity, policy, and science.” Clin Rev Bone Miner Metab. 2015.

Türkiye İçin Pratik D Vitamini Yönetimi  

Mevsim ve Şehre Göre Güneşlenme Rehberi

Türkiye’de UV-B etkinliği enlemlere ve mevsime göre değişir; aşağıdaki tablo açık tenli erişkin için haftada en az üç gün yüz-kol açık olacak şekilde önerilen ortalama maruziyet süresini gösterir (Kaynak: https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/42459/9241541704.pdf) (Kaynak: https://dosyasb.saglik.gov.tr/Eklenti/10819,d-vitamini-rehberipdf.pdf).

Not: SPF ≥ 15 sürülmüş ciltte D vitamini sentezi %95 azalır; maruziyet süreleri güneş kremi sürülmemiş bölge için hesaplanmıştır (Kaynak: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27089226/).
 

Örnek Günlük Menü + Takviye Planı
 

• Kahvaltı: 1 haşlanmış yumurta (2 µg D3) + tam tahıllı ekmek, 1 tatlı kaşığı zeytinyağı.
• Öğle: Izgara somon 90 g (11 µg D3) + roka-limon salatası.
• Ara öğün: 10 adet UV-işlem görmüş kültür mantarı sote (8 µg D2).
• Akşam: Zenginleştirilmiş süt 200 mL (5 µg D3) + bulgur pilavı.
• Takviye: Kış döneminde açık tenli erişkin için 1 000 IU D3 yutulabilir; koyu ten-obezide 2 000 IU önerilir (Kaynak: https://academic.oup.com/jcem/article/96/7/1911/2833671).
   

Bu kombinasyon yemekle alınan ~26 µg (≈1 040 IU) + takviye ile günlük hedefi karşılar.

Test Takvimi ve Doz Ayarlama
 

1. Sonbahar Tarama: Eylül-Ekim’de serum 25(OH)D ölçümü, kış planlaması.
2. Yükleme Protokolü: < 30 nmol/L ise 50 000 IU/hafta × 6 hafta → 800–1 000 IU idame (Kaynak: https://www.aace.com/article/3566).
3. İzlem: Yüklemeden 8 hafta sonra 25(OH)D + Ca, toksisiteyi dışlamak için kreatinin.
4. Yıllık Kontrol: Stabil düzeydeki bireylerde yaz-kış uç değerlerini görmek amacıyla senede bir ölçüm yeterlidir.
   
    

Kaynaklar

• Dünya Sağlık Örgütü. Global Solar UV Index – A Practical Guide. 2002.
• T.C. Sağlık Bakanlığı. D Vitamini Rehberi. 2021.

Sonuç ve Eylem Adımları  

D Vitamini Faydaları → Önerilen Aksiyonlar

Kişiselleştirilmiş Yol Haritası

• UV-B uygun günlerde %20 vücut yüzeyiyle 10–20 dk.
• Haftada ≥ 2 porsiyon yağlı balık, yumurta sarısı; kışın zenginleştirilmiş süt.
• Eksiklikte hekim önerisiyle yükleme; idame için 800–2 000 IU/gün.
   

Kontrol et: Yüklemeden 8 hafta sonra laboratuvar, sonra yılda bir.

Destek mikrobesinleri ekle: Magnezyum ≥ 350 mg/gün, K2 (MK-7) 100 µg/gün; emilimi ve kalsiyum yönlendirmesini optimize eder.

Güncel kal: Yeni klinik kılavuzları ve bölgesel UV indeksini takip et.
 

Kaynaklar

• Bischoff-Ferrari HA et al. “Fracture prevention with vitamin D.” JAMA. 2005.
• Martineau AR et al. “Vitamin D supplementation to prevent acute respiratory infections.” BMJ. 2017.

Sık Sorulan Sorular (FAQ)  

Kaynaklar

• National Institutes of Health. “Vitamin D Fact Sheet for Health Professionals.”
• EFSA Panel on Dietetic Products. “Tolerable Upper Intake Level of Vitamin D.”