Çocuklar İçin Omega-3’ün Rolü

Büyüme çağındaki çocukların sağlıklı gelişimi, yalnızca makro besinlerle değil, hücresel düzeyde işlev gören mikro besinlerle de doğrudan ilişkilidir. Bu mikro besinler arasında en çok dikkat çekenlerden biri de omega-3 yağ asitleridir. Özellikle DHA (dokosahekzaenoik asit) ve EPA (eikosapentaenoik asit), gelişen sinir sistemi, bağışıklık dengesi ve kemik olgunlaşması üzerinde belirleyici etkiler gösterir.

Harvard T.H. Chan School of Public Health’e göre, yeterli miktarda omega-3 alan çocuklarda kognitif işlevler, okul başarısı, sosyal uyum ve kemik gelişimi daha istikrarlı ilerlemektedir [1].

Omega-3 yağ asitleri, özellikle büyüme plaklarının aktif olduğu dönemlerde, kemik hücre çoğalmasını destekleyerek uzun kemik gelişimini olumlu yönde etkiler. Bu etki, insülin benzeri büyüme faktörü (IGF-1) ile sinerjiktir. Aynı zamanda sinaptogenez (sinir hücreleri arasında bağlantı oluşumu) sürecinde kritik yapı taşı olan DHA, beyin plastisitesini artırarak çocukların öğrenme kapasitesini güçlendirir.

Omega 3 çocuklar için yalnızca fiziksel değil, aynı zamanda davranışsal gelişimin de ayrılmaz bir parçasıdır. Randomize kontrollü çalışmalarda, omega-3 desteği verilen çocuklarda dikkat süresinde artış, anksiyete düzeyinde düşüş ve otoriteye uyumda iyileşme gözlenmiştir [2].

Yetersiz omega-3 alımı, çocuklarda düşük bağışıklık direnci, dikkat eksikliği, sık enfeksiyon geçirme, cilt kuruluğu ve büyüme geriliği gibi çok sayıda sorunla ilişkilidir. 2020 yılında yayımlanan bir gözlemsel çalışmada, omega-3 düzeyi düşük olan çocukların %62’sinde tekrarlayan üst solunum yolu enfeksiyonları görülmüştür [3].

Omega-3 eksikliği belirtilerini ve düzeyinizi nasıl ölçebileceğinizi öğrenmek için Omega-3 Eksikliği Belirtileri ve Test Yöntemleri başlıklı yazımızı inceleyin.
 

Sonuç olarak, çocuklar için omega 3 yalnızca takviye olarak değil, yaşamın erken dönemlerinden itibaren planlanmış bir sağlık stratejisinin parçası olmalıdır. Doğru formda, doğru dozda ve bilimsel rehberlere uygun şekilde kullanıldığında, çocukların gelişim potansiyelini en üst seviyeye taşıyabilir.

Omega-3’ün Çocuk Sağlığındaki Yeri

Omega-3 yağ asitleri, özellikle EPA (eikosapentaenoik asit) ve DHA (dokosahekzaenoik asit), çocukluk döneminde beyin gelişimi, sinir sistemi olgunlaşması ve bağışıklık yanıtlarının düzenlenmesi açısından hayati önem taşır. Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği, büyüme çağındaki çocukların günlük beslenmelerinde çoklu doymamış yağ asitlerine, özellikle de omega-3 yağ asitlerine düzenli olarak yer verilmesi gerektiğini vurgulamaktadır [1].

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ile Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) ortak raporuna göre, omega-3 çocuklar için günlük gelişim basamaklarında nörolojik işlevlerin desteklenmesinde temel görevler üstlenir. DHA, beyin hücre zarlarının yapısal bütünlüğünü korurken; EPA, sinir hücreleri arasındaki iletişimi düzenleyen nörotransmitter salınımını modüle eder.

Yetersiz alımı; dikkat eksikliği, öğrenme güçlüğü ve bağışıklık direncinde azalma gibi sonuçlara yol açabilir. Omega-3 eksikliği belirtileri arasında, kuru cilt, gelişimsel yavaşlama, sık hastalanma ve konsantrasyon problemleri öne çıkar.

Omega-3 yağ asitlerinin yapısı ve işlevleri hakkında daha detaylı bilgi için omega-3 nedir? EPA, DHA, ALA’nın bilimsel tanımı başlıklı yazımıza göz atabilirsiniz.
 

Çocuklarda özellikle ilk 3 yıl ve ergenlik öncesi dönem, beyin gelişimi ve sinaptik bağlantıların kurulumu açısından kritik dönemlerdir. Harvard T.H. Chan School of Public Health tarafından yapılan bir çalışmada, çocuklarda omega-3 desteği ile sözel zeka testlerinde anlamlı artış gözlenmiştir [2]. Bu bulgular, özellikle öğrenme zorlukları yaşayan çocuklarda omega-3’ün potansiyel katkılarını desteklemektedir.

Ayrıca, DHA ve EPA’nın bağışıklık hücreleri üzerinde doğrudan etkili olduğu, enflamatuar yanıtı modüle ettiği gösterilmiştir. Bu durum özellikle alerjik çocuklarda veya sık solunum yolu enfeksiyonu geçirenlerde daha dirençli bir bağışıklık profili ile ilişkilendirilmiştir.

Boy Uzaması ve Kemik Gelişimi

Çocuklarda boy uzaması; büyüme plaklarının açık kalma süresi, kemik mineralizasyonu, hormon seviyesi ve beslenme faktörleriyle doğrudan ilişkilidir. Bu süreçte omega-3 yağ asitlerinin, özellikle de EPA ve DHA’nın, hücre zar bütünlüğünü destekleyerek büyüme hormonlarının etkisini artırdığı gösterilmiştir [1].

"Omega 3 boy uzatır mı?" sorusu, çocuk gelişimiyle ilgilenen ebeveynler tarafından sıkça yöneltilmektedir. Oxford Üniversitesi tarafından yapılan bir çift kör kontrollü çalışmada, 7–9 yaş aralığındaki çocuklara 6 ay boyunca verilen yüksek DHA içeren omega-3 takviyesi ile plasebo grubu arasında, özellikle boy artışı ve kas kütlesi gelişimi açısından istatistiksel olarak anlamlı fark gözlenmiştir [2].

Omega-3 çocuklar için yalnızca beyin gelişimini değil, kemik gelişimini de desteklemektedir. Bunun nedeni, DHA'nın insülin benzeri büyüme faktörü-1 (IGF-1) düzeylerini artırmasıdır. IGF-1, epifiz plağı hücrelerinin çoğalmasını ve uzama yönünde farklılaşmasını tetikler. Aynı zamanda kıkırdak hücrelerinin olgunlaşmasında da rol oynar.

Kemik mineral yoğunluğunun artmasında omega-3 ile birlikte D vitamini ve kalsiyumun sinerjik etkisi olduğu bilinmektedir. 2020 yılında Bone Reports dergisinde yayımlanan bir çalışmada, omega-3 alan çocuklarda kalsiyumun kemik dokusunda tutulma oranının anlamlı şekilde arttığı bildirilmiştir [3].

Çocuk omega 3 şurubu, bu dönemde tercih edilen formlardan biridir. Özellikle çiğnemekte zorlanan çocuklar için sıvı form, emilim avantajı ve kolay doz ayarlaması sayesinde ön plana çıkar. Balık yağı kaynaklı DHA’nın, algal yağ formuna göre biyoyararlanımı daha yüksek olduğu için, tercih aşamasında ürün içeriği dikkatle incelenmelidir.

Ek Bilgi:
Omega-3 yağ asitlerinin uzun vadeli etkileri sadece kemik uzamasını değil; kas-iskelet bütünlüğünü, bağ dokusu kalitesini ve büyüme sürecindeki yorgunluk düzeylerini de etkiler. Bu nedenle yalnızca boy uzunluğu değil, genel gelişim değerlendirmesi yapılmalıdır.

Beyin ve Davranış Desteği

DHA (dokosahekzaenoik asit), insan beynindeki yağ asitleri içinde en yüksek oranda bulunan moleküldür. Bu nedenle özellikle gelişim çağındaki çocuklarda, beyin hücre zarlarının yapısal bütünlüğü, sinaps oluşumu ve nöronlar arası sinyal iletiminde kritik rol oynar.
Johns Hopkins Üniversitesi’nde yürütülen bir klinik çalışmaya göre, DHA düzeyleri düşük olan çocuklarda dikkat süresi, işlem hızı ve akademik başarı skorlarında belirgin düşüşler gözlenmiştir [1].

Omega 3 çocuklar için sadece bilişsel gelişimi değil, davranışsal regülasyonu da etkiler. 6–12 yaş arası çocuklarda yapılan randomize kontrollü bir çalışmada, günlük omega-3 desteği alan çocuklarda saldırganlık ve dürtüsellik puanlarında düşüş, sosyal uyum puanlarında ise artış saptanmıştır [2]. Bu bulgular, özellikle dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) tanısı almış çocuklarda önemlidir.

EPA ve DHA’nın sinir sistemi üzerindeki etkileri hakkında daha fazla bilgi için EPA ve DHA’nın bilişsel fonksiyonlara etkileri başlıklı içeriğimizi inceleyin.
 

Ayrıca, omega-3 yağ asitleri nöroplastisite üzerinde doğrudan etkili olan BDNF (beyin kaynaklı nörotrofik faktör) düzeylerini artırır. BDNF, öğrenme, hafıza ve yeni bilgi edinme kapasitesini doğrudan belirleyen bir proteindir. 2021 yılında Nutrients dergisinde yayımlanan bir meta-analizde, omega-3 desteği ile BDNF düzeylerinde anlamlı artış olduğu bildirilmiştir [3].

Çocuklar için omega 3, özellikle okul öncesi ve ilkokul çağındaki bireylerde dil gelişimi, problem çözme yeteneği ve öğrenme kapasitesi üzerinde belirgin etkiler göstermektedir. Ancak bu etkiler yalnızca takviyeye değil, aynı zamanda toplam beslenme profiline ve çevresel uyarıcılara da bağlıdır.

Ek Bilgi:
DHA’nın gebelik dönemindeki düzeyi de çocuğun nörogelişimsel potansiyelini belirler. Bu nedenle prenatal omega-3 alımının doğum sonrası gelişimle ilişkisi, ilgili araştırmalarda sıklıkla vurgulanmaktadır.

Bağışıklık ve Anti-inflamatuar Koruma

Çocukluk dönemi, bağışıklık sisteminin en hızlı geliştiği evrelerden biridir. Bu dönemde çevresel etkenlere karşı direnç oluşturmak ve enfeksiyonlara karşı korunmak için bağışıklık hücrelerinin fonksiyonel bütünlüğü hayati önem taşır. Omega-3 yağ asitleri, özellikle EPA (eikosapentaenoik asit) ve DHA (dokosahekzaenoik asit), bağışıklık sistemini düzenleyen proinflamatuar ve antiinflamatuar sitokin dengesini etkileyerek bu sürece katkı sağlar [1].

DHA’nın immün hücrelerin zar yapısını stabilize ettiği, EPA’nın ise lokal enflamasyon yanıtını baskılayan özel lipid mediatörlerini (resolvinler ve protectinler) aktive ettiği gösterilmiştir. Bu etki mekanizmaları sayesinde omega-3 takviyesi, özellikle sık hastalanan çocuklarda bağışıklık fonksiyonlarını güçlendirmede destekleyici rol oynar.

2020 yılında yayımlanan bir derlemede, omega-3 takviyesi alan çocuklarda solunum yolu enfeksiyonlarının görülme sıklığının anlamlı düzeyde azaldığı bildirilmiştir [2]. Aynı çalışmada, astım ve alerjik rinit gibi bağışıklık sistemiyle ilişkili kronik çocuk hastalıklarının görülme oranlarında da düşüş kaydedilmiştir.

Omega-3’ün iltihapla mücadele eden mekanizmalarını detaylı öğrenmek için Enflamasyonu Azaltmada Omega-3 Mekanizmaları başlıklı içeriğimizi inceleyebilirsiniz.

Alerjik semptomların azaltılmasında da omega-3’ün rolü büyüktür. Klinik gözlemler, DHA ve EPA’nın Th2 hücrelerini baskılayarak histamin salımını düzenlediğini ortaya koymuştur. Bu sayede egzama, atopik dermatit ve besin alerjileri gibi yaygın çocukluk çağı alerjilerinin şiddeti ve sıklığı azalabilir.

Çocuklar için omega 3 şurup, özellikle bağışıklık hassasiyeti olan çocuklar için önerilen takviye formudur. Sıvı formlar, doz ayarlamasının hassas yapılabilmesine olanak tanır ve emilim avantajı sağlar. Ancak ürün tercihinde, ağır metal kontaminasyon riski düşük, IFOS gibi bağımsız kuruluşlarca test edilmiş ürünler öncelikli olmalıdır.

Ek Bilgi:
Omega-3'ün antiviral özellikleri, özellikle mevsimsel virüs enfeksiyonlarının yaygın olduğu dönemlerde daha da önem kazanır. 2022 yılında Journal of Clinical Medicine’de yayımlanan bir araştırma, DHA desteği verilen çocukların influenza A’ya karşı bağışıklık tepkilerinin daha hızlı ve dengeli olduğunu bildirmiştir [3].

Kaynaklar ve Formlar

Omega-3 yağ asitlerinin çocukluk döneminde yeterli düzeyde alınması, yalnızca içerik değil, form ve biyoyararlanım açısından da değerlendirilmelidir. Çocuklar için omega 3 şurup, en yaygın kullanılan formlar arasında yer alır. Özellikle 1–10 yaş arası bireylerde tercih edilen bu sıvı form, dozun kolayca ayarlanabilmesi ve tatlandırılmış yapısıyla kullanım uyumunu artırması nedeniyle öne çıkar.

Bebekler için omega 3 içeren besinler arasında en önemli doğal kaynak, anne sütüdür. Anne sütündeki DHA miktarı, annenin diyetindeki omega-3 alımıyla doğrudan ilişkilidir. Türkiye Nörolojik Bilimler Derneği’nin yayımladığı rehberde, ilk 6 ayda emzirilen bebeklerin omega-3 ihtiyacının sadece anne sütüyle karşılanabileceği belirtilmiştir [1]. Ancak anne sütü alamayan ya da ek gıdaya geçmiş bebeklerde, takviye gerekliliği doğabilir.

Bu durumda balık yağı, krill yağı ve alg yağı gibi kaynaklar devreye girer. Balık yağı kaynaklı DHA genellikle daha yüksek biyoyararlanıma sahiptir. Ancak bazı çocuklarda balık tadı ve kokusu tolere edilemediği için mikroalglerden elde edilen alternatifler tercih edilir. Algal omega-3, vejetaryen ya da alerjik yapıya sahip çocuklar için güvenli bir seçenektir.

Omega 3 bebek grubunda damla formlar ön plandadır. Damla formundaki omega-3 ürünlerinde doz başına EPA ve DHA oranları, taşıyıcı yağın kalitesi (örn. MCT yağı veya zeytinyağı), ağır metal test raporları ve serbest yağ asidi oranları dikkatle incelenmelidir. 6–24 ay arası bebeklerde DHA ihtiyacı artar ve bu dönemde uygun dozda sıvı omega-3 desteği önerilir [2].

Ayrıca, çocuklar için piyasada bulunan çiğnenebilir yumuşak kapsüller de 3 yaş sonrası dönem için uygun kabul edilir. Ancak bu kapsüllerin şeker içeriği, koruyucu maddeleri ve renklendiricileri dikkatle değerlendirilmelidir.

Ek Bilgi:
Omega-3 emilimini artırmak için yağ içeren bir öğünle birlikte alınması önerilir. Çocukların sabah veya akşam tok karnına tüketmesi, gastrointestinal yan etkileri azaltırken, yağ asitlerinin daha etkin emilimini sağlar. Detaylı bilgi için Omega-3 ne zaman içilmeli? Sabah mı akşam mı? başlıklı içeriğimizi inceleyebilirsiniz.

Güvenli Günlük Doz ve Kullanım Rehberi

Çocuklarda omega-3 takviyesi kullanımı, yalnızca içerik kalitesiyle değil, yaşa uygun dozaj ile de doğrudan ilişkilidir. Gereğinden düşük dozlar etkisiz kalırken, uzun süreli yüksek doz uygulamaları bazı yan etkilere yol açabilir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA), yaş gruplarına göre günlük DHA ve EPA ihtiyacını ayrı ayrı tanımlamaktadır [1].
 

1 yaş bebek omega 3 desteği alacaksa, bu miktarın genellikle damla formda ve hassas dozlayıcılar ile verilmesi gerekir. Çocuklar için omega 3 tavsiye edilen doz, yalnızca yaşa değil, çocuğun genel sağlık durumu, beslenme düzeni ve özel gereksinimlerine göre de düzenlenmelidir.

Yaş gruplarına göre detaylı doz tablolarını görmek için Omega-3 Günlük İhtiyaç Tablosu: Yaşa ve Duruma Göre başlıklı içeriğimize göz atabilirsiniz.

 

Omega 3 hapı boy uzatır mı? sorusu sıklıkla merak edilir. Bu sorunun yanıtı, yalnızca içerdiği omega-3 miktarına değil, aynı zamanda EPA/DHA oranına, diğer besin destekleriyle kombinasyonuna ve büyüme çağındaki hormon salınımına bağlıdır. Omega-3 tek başına boy uzamasını garanti etmez; ancak epifiz plaklarının sağlıklı gelişimini destekleyerek büyüme hormonunun etkisini artırabilir. 2019 yılında yayımlanan bir sistematik derlemede, düzenli DHA desteği alan çocuklarda IGF-1 düzeylerinde yükselme ve lineer boy artışında hızlanma gözlenmiştir [2].

Ayrıca, çocuklarda omega-3 takviyesi genellikle sabah veya akşam, yağ içeren bir öğünle birlikte verilmelidir. Bu uygulama emilimi artırır ve mide rahatsızlıklarını önler. Daha fazla bilgi için Omega-3 Ne Zaman İçilmeli? Sabah mı Akşam mı? içeriğimize başvurabilirsiniz.

Doz Aşımı ve Yan Etki Riski
Çocuklarda omega-3 alımı 1000 mg’ı aşmamalıdır. Yüksek dozda ve uzun süreli kullanım durumlarında, burun kanaması, dışkı yumuşaması ve iştahsızlık gibi geçici etkiler bildirilebilir. Bu nedenle kapsül, şurup veya damla formu fark etmeksizin ebeveyn denetiminde ve doktor önerisiyle kullanım önerilir.

Ek Bilgi:
Çocuklara yönelik omega-3 ürünleri içinde şeker ve renklendirici içermeyen seçenekler tercih edilmelidir. Yumuşak kapsüller, 3 yaş ve üzerindeki çocuklar için uygun olup çiğneme refleksi gelişmemiş çocuklara verilmemelidir.

Sık Sorulan Sorular (FAQ)

Omega 3 çocuklar için her gün kullanılmalı mı?

Evet. Klinik rehberlere göre, büyüme ve gelişim döneminde omega-3 yağ asitlerinin günlük olarak alınması önerilmektedir. Bu süreklilik, nöronal plastisite, bağışıklık fonksiyonu ve kemik gelişimi üzerinde stabil etki sağlar [1].

Omega 3 boy uzatır mı gerçekten?

Omega 3 boy uzatır mı? sorusu sıkça sorulur. Omega-3 yağ asitleri doğrudan boy uzatmaz; ancak IGF-1 üretimini artırarak büyüme plaklarının daha uzun süre açık kalmasına katkı sağlar. Bu durum, özellikle büyüme çağındaki çocuklarda uzama potansiyelini destekler [2].

Çocuklar için en iyi omega 3 formu nedir?

En iyi form, çocuğun yaşı, emilim kapasitesi ve tat toleransına göre değişir.
 

• 0–3 yaş: Damla form
• 3–10 yaş: Şurup form
• 10 yaş ve üzeri: Yumuşak kapsül veya çiğnenebilir form
   

İçeriğinde ağır metal analiz raporları olan, saflaştırılmış ve DHA ağırlıklı ürünler tercih edilmelidir.

Çocuklar için omega 3 tavsiye edilen doz nedir?

Yaş aralığına göre 150–300 mg arasında değişen DHA+EPA alımı önerilir. Dozun çocuğun kilosuna ve beslenme durumuna göre bireyselleştirilmesi gerekir. Ayrıntılı tablo için Omega-3 Günlük İhtiyaç Tablosu içeriğine başvurun.

Omega 3 hapı boy uzatır mı?

Omega 3 hapı, yeterli DHA/EPA içeriyorsa boy uzaması üzerinde dolaylı etki gösterebilir. Ancak formun çocuğa uygunluğu ve içerik güvenliği önemlidir. 6 yaş altı çocuklarda kapsül formu önerilmez.

Bebekler için omega 3 balık yağı mı daha uygundur?

Anne sütü alamayan bebeklerde, DHA açısından zenginleştirilmiş mikroalg bazlı sıvı takviyeler önerilir. Balık yağı, ağır metal içeriği test edilmişse kullanılabilir. Klinik çalışmalara göre, mikroalg kaynaklı DHA formları bebek emilimi açısından da uygundur [3].

Omega 3 bebek şurubu kaç aylıkken başlanır?

Dünya Sağlık Örgütü, 6. aydan sonra ek gıda ile birlikte düşük doz DHA içeren şurupların başlanabileceğini bildirmektedir. Ancak kullanıma başlamadan önce pediatri uzmanına danışılması gerekir.

1 yaş bebek omega 3 desteği almalı mı?

Evet. İlk 24 ay içinde sinir sistemi gelişimi çok hızlıdır. Bu dönemde yeterli DHA desteği, bilişsel gelişimi ve bağışıklık olgunlaşmasını destekler. EFSA, 1 yaşındaki bebekler için 150–200 mg DHA+EPA kombinasyonu önerir.

Özet ve Ebeveynler İçin 5 Pratik Öneri

Çocukların büyüme, gelişim ve bağışıklık süreçlerinde omega-3 yağ asitlerinin rolü çok boyutludur. DHA ve EPA’nın sinir sistemi, kemik sağlığı, davranış düzeni ve enfeksiyonlara karşı koruma üzerindeki etkileri çok sayıda bilimsel çalışmayla desteklenmiştir. Ancak bu biyolojik etkilerin sürdürülebilir olması için ebeveynlerin takviye yönetimini bilinçli ve sistematik yürütmesi gerekir.

Aşağıdaki öneriler, omega 3 çocuk kullanımı sürecini daha etkin ve sürdürülebilir hale getirmek için hazırlanmıştır:

1. Yaşa ve kiloya göre uygun doz seçin.

Çocukların ihtiyaç duyduğu DHA ve EPA miktarı yaş ve kilo ile değişir. Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA) rehberine göre 4–8 yaş arası çocuklarda 200–250 mg kombinasyon önerilmektedir. Günlük dozları öğrenmek için Omega-3 Günlük İhtiyaç Tablosu: Yaşa ve Duruma Göre içeriğini inceleyin.

2. Doğru formu belirleyin.

Damla formu bebekler için, şurup formu okul öncesi dönem için, yumuşak kapsül ise 10 yaş ve üzeri çocuklar için daha uygundur. Doz ayarlamasını kolaylaştırmak için yaşa uygun formları tercih edin. 

3. Emilimi artırmak için tok karnına verin.

Omega-3 yağ asitleri yağda çözünür. Bu nedenle takviyeler mutlaka yağ içeren bir ana öğünle birlikte verilmelidir. Mide hassasiyeti olan çocuklarda sabah yerine akşam alınması önerilebilir. Detaylar için Omega-3 Ne Zaman İçilmeli? Sabah mı Akşam mı? başlıklı içeriği inceleyin.

4. İçerik etiketlerini dikkatle okuyun.

Çocuklar için en iyi omega 3, saf DHA ve EPA içeren, ağır metal testlerinden geçmiş, katkı maddesi içermeyen ürünlerdir. IFOS gibi bağımsız laboratuvarlardan onay almış ürünler tercih edilmelidir.

5. Düzenli kullanım için alışkanlık kazandırın.

Omega-3’ün etkileri, devamlı ve yeterli kullanıma bağlıdır. Takviyeyi her gün aynı saatte, örneğin kahvaltıdan sonra vermek, hem unutmayı azaltır hem de biyolojik ritmi destekler. Tat uyumu olmayan çocuklar için aromalı şurup formları tercih edilebilir.

Ek Bilgi:
Çocuğunuzun büyüme eğrisi, bağışıklık durumu veya dikkat performansında gözle görülür bir değişiklik fark ederseniz, pediatri veya çocuk metabolizma uzmanına danışmanız önerilir. Takviyelerin tıbbi değerlendirme yerine geçmediği unutulmamalıdır.