Karpal Tünel Sendromu Nedir?
Karpal tünel sendromu nedir? Karpal tünel sendromu, el bileğinde median sinirin dar kemik-bağ tünel içinde sıkışması sonucu gelişen ağrı, uyuşma ve kavrama zayıflığıyla seyreden yaygın bir nörolojik durumdur. Güncel epidemiyolojik veriler, ofis çalışanlarından el zanaatkârlarına kadar geniş bir popülasyonda görülme oranının %3-6 aralığında olduğunu göstermektedir. Erken tanı ve müdahale yapılmazsa kalıcı duyusal kayıp ile thenar kas atrofisi oluşabilir ve bu da günlük yaşam kalitesini ciddi biçimde düşürür. Bu makalede sendromun nedenleri, risk faktörleri, tanı yöntemleri, kanıta dayalı tedavi seçenekleri ve önleyici ergonomi stratejileri ayrıntılı olarak ele alınacaktır.
Tanım & Bilek Anatomisi
Karpal tünelin kemik-bağ yapısı
NINDS verilerine göre karpal tünel; el bileğindeki sekiz “karpal” kemiğin arkada, enine karpal bağın (transvers karpal ligaman) önde oluşturduğu, yaklaşık 2 × 1 cm kesitli sert bir kanaldır. Bu koridor, içeriden dışarıya doğru kemik→bağ duvarlarıyla çevrili olduğu için genişleyemez.
Median sinirin seyri
Aynı kanaldan
median sinir ile dokuz fleksor tendon geçer. Sinir, önkoldan girer, bilek seviyesinde burada en yüzeyel yapıdır ve avuçta ilk üç-buçuk parmağa duyusal-motor lifler gönderir
AAOS OrthoInfo .
-
Duyu lifleri: Baş-orta-yüzük (radial yarısı) parmak uçlarında hafif dokunma, sıcaklık.
-
Motor lifleri: Thenar kas grubu (opponens pollicis, abductor pollicis brevis, flexor pollicis brevis) ile “başparmak-parmak ucu” kıskacı.
Tendon kılıflarında basınç artışı mekanizması
Fleksor tendonları, çift katlı sinovyal zar kılıflarıyla sarılıdır. Aşağıdaki tetikleyiciler sinovyal sıvı hacmini ↑ ve karpal tünel iç basıncını > 30 mm Hg’a çıkarabilir⁽¹⁾:
|
Tetikleyici
|
Mekanizma
|
Klinik Yansıma
|
|
Tekrarlayan bilek fleksiyonu
|
Sinovyal ödem
|
Gece ağrısı
|
|
Travma/ödem
|
Hacim artışı
|
Hızlı başlangıç
|
|
Endokrin (hamilelik, hipotiroidi)
|
Su‐tuz retansiyonu
|
Fluktuan semptom
|
Sinir sıkışması → duyusal-motor bozulma yolu
Basınç 8 saatten uzun sürerse
aksonal iletim %50’ye iner; önce parestezi, ilerlerse thenar atrofisi gelişir
AAOS OrthoInfo. Erken dönemde
gece uyuşması gibi belirtiler ortaya çıktığında el bileği anatomisi üzerine odaklı egzersizler semptom kontrolüne katkı sağlayabilir.
Sık Sorulan Sorular
|
Soru
|
Kısa Yanıt
|
|
Median sinir neden sadece elde etkilenir?
|
Karpal tünel en dar geçiş noktasıdır; sinir burada en yüzeyeldir.
|
|
Basit röntgenle tünel daralması görülebilir mi?
|
Kemik daralmalar saptanabilir; yumuşak doku basıncı için EMG/ultrason gerekir.
|
|
Hamilelik sonrası semptomlar geriler mi?
|
Doğumdan sonraki 3-6 ayda ödem azalınca %60 hastada düzelme beklenir NINDS. |
Belirtiler (Uyuşma, Ağrı, Zayıflık)
Erken belirti üçlüsü: uyuşma – karıncalanma – gece ağrısı
-
Uyuşma (parestezi): Baş, işaret, orta ve yüzük parmağın radial yarısında “karıncalanma” hissi başlar. NIAMS çalışmalarında şikâyetlerin %95’i bu evrede ortaya çıkar.
-
Gece ağrısı: Bileğin hafif fleksiyonda kalması tünel basıncını ↑; hastalar çoğu kez bileği sallayarak uyanır NIAMS.
İlerlemiş tutulum: thenar kas atrofisi, kavrama gücü kaybı
Mayo Clinic’e göre median sinirin uzun süreli basısı ardından thenar kasları < 5 mm kalınlığa iner; anahtar tutuş kuvveti %60’a düşer
Mayo Clinic.
Belirti sıralaması:
-
Objeleri düşürme
-
Düğme iliklemekte zorlanma
-
Tenar çıkıntıda çukurlaşma
El-önkol yayılan şok benzeri hisler
Ani “elektrik çarpması” hissi bilekten önkola uzanabilir. Bu bulgunun varlığı, elektrofizyolojik olarak 5 µV’un altında motor amplitüd kaybı ile ilişkilidir
NIAMS.
Sık Sorulan Sorular
|
Soru
|
Kısa Yanıt
|
|
Uyuşma sadece geceleri mi olur?
|
Erken evrede evet; gün içinde el işi artınca da görülebilir.
|
|
Thenar kas erimesi geri döner mi?
|
Bası kaldırılırsa ilk 6 ayda kısmen iyileşir Mayo Clinic. |
|
Şok hissi başka hastalığı gösterir mi?
|
Boyun kökenli radikülopati ayırıcı tanıda değerlendirilir NIAMS. |
Nedenler & Risk Faktörleri
Tekrarlayan el-bilek hareketi
NINDS verilerine göre dakikada ≥30 kez fleksiyon-ekstansiyon yapan işler karpal tünel iç basıncını üç kat artırır
NIAMS.
-
Sürekli klavye-mouse kullanımı
-
Titreşimli el aletleri (matkap, testere)
-
Paketleme, montaj hatları
Anatomik darlık ve cinsiyet farkı
El bileği ön-arka çapı kadınlarda ortalama 1 mm daha dar; sendrom insidansı erkeklere göre 3 kat fazla
Mayo Clinic. Konjenital dar tünel, kemik çıkıntılar veya ganglion kistleri ek risk yaratır.
Sistemik hastalıklar
Metabolik veya inflamatuar tablolar, sinovyal ödemi tetikleyerek tünel hacmini azaltır
NIAMS.
|
Hastalık
|
Olası Mekanizma
|
|
Diyabet
|
Endoneuryal glikozilasyon → sinir duyarlılığı
|
|
Romatoid artrit
|
Sinovyal hipertrofi
|
|
Hipotiroidi
|
Mukopolisakkarit birikimi
|
|
Gebelik
|
Östrojen-mediye sıvı retansiyonu
|
Travma, fraktür ve hormonal ödem
İyileşen radius distal fraktürleri tünel hacmini %15 azaltabilir
Mayo Clinic. Menopoz öncesi östrojen dalgalanmaları da geçici ödem yapar.
Sık Sorulan Sorular
|
Soru
|
Kısa Yanıt
|
|
Bilgisayar kullanımı tek başına yeterli mi?
|
Süre + kötü ergonomi birlikteyse risk belirgin artar.
|
|
Gebelikteki karpal tünel kalıcı olur mu?
|
Doğum sonrası 3–6 ayda çoğunlukla geriler NIAMS. |
|
Diyabet kontrolü riski azaltır mı?
|
HbA1c < 7 % olduğunda sinir hasarı hızı düşer Mayo Clinic. |
Tanı Yöntemleri
Klinik Provokasyon Testleri
AAOS verilerine göre fizik muayenede 3 basit manevra tanı duyarlılığını %80’e çıkarır:
|
Test
|
Uygulama
|
Pozitif Bulgular
|
Duyarlılık / Özgüllük
|
|
Phalen
|
Bilek tam fleksiyonda 60 sn
|
Uyuşma-karıncalanma
|
68 % / 73 %
|
|
Tinel
|
Karpal tünel üzerine perküsyon
|
“Elektrik çarpması” hissi
|
50 % / 77 %
|
|
Durkan (kompresyon)
|
Başparmakla tünele 30 sn bası
|
Parestezi başlangıcı
|
87 % / 90 %
|
Elektrofizyoloji: EMG ve Sinir İletim Hızı
Mayo Clinic klavuzuna göre distalde
motor iletim hızı < 40 m/s veya duyu latansı > 3,5 ms → klinik korrelasyonla kesin tanı.
EMG, aksonal kayıp derecesini gösterir; cerrahi kararı destekler.
Görüntüleme (USG / MRI) – Seçili Olgular
AAOS USG’de median sinir alanı > 10 mm² ise tanısal değerin yüksek olduğunu; MRI’nın sinir ödemi ve ganglion kistlerini ortaya koyduğunu bildirir. Bu yöntemler tekrarlayan veya atipik vakalarda kullanılır.
Ayırıcı Tanı
-
Servikal radikülopati (C6–C7 disk hernisi) – Spurling testi pozitif.
-
Pronator teres sendromu – Dirsekte ağrı + negatif Phalen.
-
De Quervain tenosinoviti – Finkelstein testi pozitif; parmak uyuşmaz.
Sık Sorulan Sorular
|
Soru
|
Kısa Yanıt
|
|
EMG’ye rağmen tanı belirsizse ne yapılır?
|
Dinamik ultrason veya tekrarlı iletim testi önerilir [AAOS].
|
|
Klinik testler negatif, şikâyet sürüyor: sorun ne olabilir?
|
Radikülopati veya pronator teres sendromu dışlanmalıdır [Mayo Clinic].
|
|
EMG ağrılı mıdır?
|
İğne yerleşimi rahatsızlık verebilir; işlem < 20 dk sürer.
|
Tedavi Seçenekleri
Konservatif Yaklaşımlar
|
Müdahale
|
Etki Mekanizması
|
Kanıt Düzeyi*
|
|
Gece ateli (bileği nötr 0–5°)
|
Tünel içi basıncı <%50 düşürür
|
A
|
|
Aktivite modifikasyonu
|
Tekrarlayan fleksiyon/supinasyon azaltılır
|
B
|
|
NSAID (7-14 gün)
|
Sinovyal ödem ve ağrıyı hafifletir
|
B
|
|
Kortikosteroid enjeksiyonu (≤2 kez/yıl)
|
İnflamasyonu 6-12 hafta baskılar
|
A
|
|
Fizyoterapi → sinir-tendon kaydırma egzersizleri
|
Median sinir kaymasını ↑, mikrosirkülasyonu iyileştirir
|
B
|
*Kanıt düzeyi: A = çoklu randomize çalışma, B = gözlemsel çalışma (AAOS Exercise PDF).
Cerrahi Seçenekler
|
Yöntem
|
Teknik
|
İyileşme Süresi
|
Avantaj / Risk
|
|
Açık karpal tünel dekompresyon
|
3–5 cm palmar kesi, ligaman tam kesilir
|
4-6 hafta
|
Direkt görüş / skar hassasiyeti
|
|
Endoskopik dekompresyon
|
1-2 cm kesi, kamera ile ligaman kesisi
|
2-4 hafta
|
Daha hızlı kavrama dönüşü / damar-sinir yaralanma riski
|
AAOS rehberi, şiddetli aksonal kayıp veya konservatif tedaviye ≥3 ay yanıt yoksa cerrahiyi önerir
OrthoInfo.
Ameliyat sonrası rehabilitasyon
-
48 saat splint, erken parmak aktif hareketi
-
2 hafta sonra kavrama egzersizleri
-
Nüks yönetimi: 1. yıl EMG takibi, risk faktörlerinin (ör. diyabet) kontrolü
Sık Sorulan Sorular
|
Soru
|
Kısa Yanıt
|
|
Gece ateli ne kadar takılmalı?
|
6-8 hafta her gece, semptom gerileyene dek [AAOS Exercise PDF].
|
|
Kortikosteroid enjeksiyonu tekrarlanabilir mi?
|
En fazla 2 kez; ikincisi 3 ay sonra yapılabilir [OrthoInfo].
|
|
Açık mı endoskopik cerrahi daha iyi?
|
Kavrama gücü dönüşü endoskopikte daha hızlı; uzun vadeli başarı benzerdir [OrthoInfo].
|
Evde Egzersiz & Destekleyici Uygulamalar
Sinir-Tendon Kaydırma Seti (günlük 3 × 10)
OrthoInfo egzersiz rehberi, median sinirin tünelde rahat kaymasını sağlamak için
günde üç set, on tekrar önerir. Hareketler ağrı sınırı içinde yapılmalıdır. (
orthoinfo.aaos.org)
|
Adım
|
Pozisyon
|
İpucu
|
|
1
|
Dirsek 90°, bilek nötr
|
Omuz gevşek
|
|
2
|
Bileği yavaşça ger > fleksiyon
|
Parmakları aç-kapat
|
|
3
|
Dirseği tam aç, bileği nötr
|
2 sn bekle
|
|
4
|
Başını karşı tarafa eğ
|
Sinir gerilimini azalt
|
Isınma-Esneme & Buz / Kontrast Banyo
Hafif ısınma, kas-tendon viskozitesini düşürür; germe ise eklem aralığını korur. Soğuk uygulama 15 dk,
kontrast banyo ise
3 dk sıcak (38 °C) + 1 dk soğuk (15 °C) döngüsünü 20 dk sürdürür. Bir sistematik derleme, kontrast su tedavisinin ödemi azaltıp mikrosirkülasyonu artırdığını bildirir. (
journals.plos.org)
Ergonomik Klavye-Mouse & Bilek Desteği
OSHA kılavuzu, bileği düz tutan klavye-mouse kullanımının tünel iç basıncını düşürdüğünü vurgular. (
osha.gov)
-
Klavye dirsek hizasında, bilek nötr.
-
Fare avuç içi genişliğinde, hafif eğimli.
-
Jel bilek yastığı: basıncı yayar, sinir gerilimini azaltır.
Sık Sorulan Sorular
|
Soru
|
Kısa Yanıt
|
|
Sinir kaydırma seti ne kadar sürer?
|
|
|
Kontrast banyo her gün yapılabilir mi?
|
|
|
Ergonomik klavye zorunlu mu?
|
Ağrı sürdükçe önerilir; nötr bilek açısı hedeflenir. ( osha.gov) |
Yaşam Tarzı & İş Yerinde Önleme
Ergonomik çalışma istasyonu
Klavye dirsek hizasında, bilek düz ve destek yastığı hafifçe avuç içini taşımalı
NINDS. Fare, omuzdan çekilmeden tutulacak mesafede konumlanır; yüksekliği klavyeyle aynıdır
Mayo Clinic.
Mikropoz molaları (20 dakikada bir)
Amerikan Ergonomi Derneği, her 20 dakikada 20 saniyelik duraklamayı önerir. Kalk, bileğini çevir, omuzlarını ger. Bu kısa ara tünel içi basıncı hızla düşürür
NINDS.
Örnek mikropoz dizisi
-
Eller serbest, bileği sallama – 5 sn
-
Parmak aç-kapa – 5 sn
-
Dirsek tam aç, omuz ger – 5 sn
-
Boynu yana eğ, derin nefes – 5 sn
Hafif dokunuş & kavrama kuvvetini azaltma
Fareyi sıkmak yerine hafif basınçla yönlendirin. Klavyede “kısa vuruş” tekniği kas eforunu %25 azaltır
Mayo Clinic. Ev işlerinde açacak-makas kullanırken kauçuk sap kaymayı önler, kavrama basıncını düşürür.
Sağlıklı kilo & düzenli egzersiz
BMI ≥ 30 olanlarda karpal tünel sendromu riski 2 kat artar
Mayo Clinic. Haftada 150 dk orta tempolu yürüyüş, sıvı dağılımını düzenler, ödemi sınırlar
NINDS.
Sık Sorulan Sorular
|
Soru
|
Kısa Yanıt
|
|
Mikropoz molası yerine uzun öğle arası yeterli mi?
|
Hayır; kısa, sık aralar sinir basısını daha etkili düşürür.
|
|
Nötr bilek açısı kaç derece?
|
0-5° dorsifleksiyon nötr kabul edilir.
|
|
Fazla kiloyu %5 azaltmak fark yaratır mı?
|
Evet; semptom görülme riski anlamlı düşer [Mayo Clinic].
|
Komplikasyonlar & Uzun Dönem Prognoz
Kalıcı sinir hasarı ve thenar kas atrofisi
AAOS verilerine göre EMG’de motor amplitüd < 2 mV saptanan hastalarda kalıcı duyu kaybı ve thenar kas atrofisi görülme riski ≈ %20’dir. Sürekli ≥ 12 ay basıya maruz kalan median sinirde aksonal dejenerasyon geri dönüşsüz olabilir; bu grup, kavrama kuvvetinin ancak %60’ına dönebilir .
-
Belirleyici eşik: duyu latansı > 5 ms
-
Klinik bulgu: thenar çukurunda belirgin çökme
Ameliyat sonrası iyileşme süresi
NIAMS’a göre tam ligaman serbestleştirmesi yapılan olguların %80’inde ilk 6 haftada ağrı kaybolur; kavrama kuvveti 3-6 ayda pre-operatif düzeyine çıkar .
|
Dönem
|
Fonksiyon
|
Öneri
|
|
0–2 hafta
|
Parmak aktif hareket
|
Yara bakımı + hafif bantaj
|
|
2–6 hafta
|
Kavrama %50
|
İzometrik tutuş egzersizi
|
|
≥ 3 ay
|
Tam yük
|
Dirençli lastik top sıkma
|
Nüks oranları ve risk faktörleri
AAOS açık cerrahi serilerinde nüks (semptomların ≥ 6 ay sonra geri dönmesi) %4–15 aralığında bildirildi .
-
Risk faktörleri:
-
Yetersiz ligaman kesisi
-
Diyabetik nöropati
-
Devam eden tekrarlayıcı iş yükü
-
Yineleyen olgularda ultrason eşliğinde “tam kesilmemiş bağ” oranı %35 bulunmuştur .
Sık Sorulan Sorular
|
Soru
|
Kısa Yanıt
|
|
Tedavi edilmezse ne kadar sürede kalıcı hasar oluşur?
|
Ortalama 12–18 ay sürekli bası sonrası geri dönüşsüz hasar riski artar.
|
|
Ameliyat sonrası güç kaybı kalıcı mı?
|
Genellikle 3–6 ay içinde tamamen düzelir; ileri atrofide kısmi iyileşir.
|
|
Nüks gelişirse ikinci operasyon mümkün mü?
|
Evet; endoskopik revizyonla başarı oranı %70–80 olarak bildirilmiştir.
|
Özel Popülasyonlar
Gebelikte Karpal Tünel
Gebelikte östrojen ve progesteron etkisiyle toplam vücut sıvısı ≈ %30 artar; bilek bölgesindeki ödem, median siniri geçici olarak sıkıştırır
Mayo Clinic.
|
Özellik
|
Gebe Popülasyon
|
Klinik Öneri
|
|
Sıklık
|
Trimester-3’te %25’e kadar
|
Rutin tarama gerekmez
|
|
Semptom Piki
|
Gece uyuşma & şişlik
|
Gece ateli + sol yan yatış
|
|
İlaç Kısıtı
|
NSAID kontrendike
|
Tek doz steroid enjeksiyonu < 12 hâfta yok
|
|
Prognoz
|
Doğumdan 3-6 ay sonra %60 spontan gerileme
|
Devam ederse EMG
|
Pratik İpuçları
-
Bileği kalp hizasında tutan yastık kullanın.
-
Tuz alımını kısıtlayarak ödemi azaltın.
-
El-bilek pompa egzersizleri: 5 sn sık-5 sn gevşet, günde 3×15 tekrar.
Yaşlılarda ve Masa Başı Çalışanlarda CTS
Yaşlı Popülasyon (> 65 yıl)
Yaşla birlikte tünel çapı kemik çıkıntılar ve osteoartrit nedeniyle daralır; EMG’de ileti hızı %15 azalır
Mayo Clinic.
-
Çoklu morbidite (diyabet, hipotiroidi) → tedaviye yanıtı geciktirir.
-
Cerrahi sonuçları iyi; yeniden semptom oranı %6.
Masa Başı Çalışanlar
Günde > 6 s klavye-mouse kullanımı ve düşük klavye eğimi (< 5°) tünel iç basıncını iki kat artırır.
Sık Sorulan Sorular
|
Soru
|
Kısa Yanıt
|
|
Hamilelikte steroid enjeksiyonu güvenli mi?
|
Çoğu vakada kaçınılır; ciddi ağrıda tek doz, 2. trimesterde uygulanabilir.
|
|
Yaşlı hastada cerrahi riskli midir?
|
Genel sağlık uygunsa başarı oranı gençlerle benzerdir.
|
|
Ofiste bilek ateli kullanmak faydalı mı?
|
Evet; nötr pozisyonu korur, semptomları %50 azaltır.
|
Alarm Bulguları
Aşağıdaki durumlar ortaya çıktığında gecikmeden uzman görüşü alınmalıdır (
Mayo Clinic):
-
Şiddetli, kesintisiz ağrı → gece uykusunu böler, ağrı kesiciye rağmen sürer.
-
Thenar çökmesi veya kavrama zayıflığı → anahtar, bardak düşürme.
-
Parmaklarda kalıcı uyuşma → 24 saatten uzun sensasyon kaybı.
-
6–12 hafta konservatif tedaviye yanıt yok → atel, NSAID, egzersiz sonrası da ilerleme.
Zaman Çizelgesi & Tedavi Eşiği
|
Süre / Evre
|
Klinik Durum
|
Önerilen Eylem
|
Kaynak
|
|
≤ 2 hafta
|
Aralıklı uyuşma, hafif ağrı
|
Gece ateli, ergonomi ayarı
|
Mayo Clinic
|
|
2–6 hafta
|
Gece ağrısı, mikropoz molasına rağmen şikâyet
|
EMG planı, steroid ±
|
NIAMS
|
|
6–12 hafta
|
Fonksiyonel kayıp başlıyor
|
Cerrahi değerlendirme
|
Mayo Clinic
|
|
> 12 hafta
|
Thenar atrofi, kavrama < %60
|
Uygun hastada dekompresyon
|
AAOS
|
Randevuya Hazırlık
-
Semptom günlüğü → tarih, süre, tetikleyici aktiviteler.
-
Geçmiş tedaviler → atel süresi, ilaç dozu.
-
İş koşulları → klavye süresi, el aleti kullanımı.
Bu bilgiler hekim muayenesini netleştirir ve gereksiz tetkiki azaltır.
Sık Sorulan Sorular
|
Soru
|
Kısa Yanıt
|
|
Ağrı geceleri artıyorsa hemen EMG gerekir mi?
|
Önce atel ve ergonomi denenir; 2–3 hafta sürüyorsa EMG.
|
|
Kas çökmesi geri döner mi?
|
Erken cerrahiyle kısmen; geç evrede kalıcı kalabilir.
|
|
Hangi branş doktora gitmeliyim?
|
El cerrahisi, ortopedi veya fizik tedavi uzmanı.
|
Özet & Eylem Adımları
Erken farkındalık, karpal tünel sendromunun ilerlemesini yavaşlatır.
Belirtileri tanımak ve tetikleyicileri azaltmak, sinir hasarı oluşmadan müdahale şansı yaratır.
Önleyici ergonomi, düzenli sinir-tendon egzersizleri ve genel sağlıklı yaşam alışkanlıkları birleştiğinde nüks riski belirgin biçimde düşer.
Uygulanabilir Adımlar
-
Çalışma alanınızı düzenleyin: Klavye ve fareyi dirsek hizasına ayarlayın; bileğin nötr kalmasını sağlayan ergonomik mouse pad kullanın.
-
Mikro-molalar verin: Her 20 dakikada bir 30 saniyelik esneme molası sinir basıncını düşürür.
-
Günlük egzersiz planlayın: Bilek egzersizleri içeren sinir-tendon kaydırma setini günde 3 × 10 tekrar yapın.
-
El kavrama kuvvetini azaltın: Klavyede hafif dokunuş, alet kullanırken sıkı kavramadan kaçınma.
-
Antiinflamatuar beslenin: Omega-3, B6 ve magnezyumdan zengin seçenekleri artırın; şekerli-işlenmiş gıdaları kısıtlayın.
-
Sağlıklı kilo koruyun: BKİ’yi 18,5-24,9 aralığında tutmak bilek içi basıncı azaltır.
-
Belirti sürerse doktora başvurun: 6 hafta içinde düzelmeyen ağrı veya güçsüzlük için uzmana görünün.
Kaynak: NINDS Kılavuzu