Obstrüktif uyku apnesi varlığında uyku sırasında hava yolunun daralması solunum bozukluklarına yol açar. Merkezi uyku apnesinde ise solunum kesintileri, beyin ile solunumla ilgili kaslar arasındaki iletişim eksikliğinden kaynaklanır.
Bu solunum kesintileri uyku kalitesini düşürür ve tedavi edilmezse ciddi sağlık sonuçlarına yol açabilir. Uyku apnesi riski altında olduğunuzu düşünüyorsanız gerekli test ve tedaviyi alabilmeniz için bir doktorla çalışmanız çok önemlidir.
Uyku apnesi, uyku sırasında anormal solunum düzenleriyle karakterize edilen bir grup uyku bozukluğu olan uykuyla ilişkili solunum bozukluğunun bir türüdür.
Uyku apnesi olan kişilerde uyurken kısa süreler boyunca nefes almada sürekli azalma veya duraklamalar olur. Bu kesintiler kişinin periyodik olarak uyanmasına ve uyku kalitesinin düşmesine neden olsa da uyuyanlar bireyler bazı durumlarda uyku apnesi nedeniyle tam olarak uyanamayabilir ve gece nefes almalarının anormal olduğunun farkında bile olmayabilir.
Solunum bozukluklarının nedenine göre sınıflandırılan çeşitli uyku apnesi türleri vardır.
Obstrüktif uyku apnesi (OSA), uyku sırasında boğazın arkasındaki hava yolunun daralması veya tıkanması sonucu ortaya çıkar ve bu durum havanın normal bir şekilde geçmesini engellediği için horlamaya neden olabilir.
Hava yolunda uyku apnesi sonucunda oluşan tıkanıklık genellikle kişiyi uyandırır. Uyuyan bireylerde uyku apnesi sırasındaki nefessizlik anına sıklıkla horlama ya da boğulma gibi sesler eşlik eder.
Obstrüktif uyku apnesi, uyku apnesinin en sık görülen türüdür. Yetişkinlerin %10 ila %30’unu etkilediği tahmin edilmektedir.
Merkezi uyku apnesi (CSA), beyin ile nefes almayı kontrol eden kaslar arasındaki iletişimin bozulmasından kaynaklanır. Merkezi uyku apnesi nedeniyle nefes alma düzeni değişebilir ve geçici duraklamalar yaşanabilir.
Merkezi uyku apnesi obstrüktif uyku apnesine göre daha nadir görülmektedir. Merkezi uyku apnesinin tüm uyku apnelerinin yüzde 1'inden daha azını oluşturduğu tahmin edilmektedir.
Uyku Apnesinin Belirtileri
Uyku apnesinin belirtileri arasında gece boyunca anormal solunumun etkilerinin yanı sıra uyku kalitesinin azalmasının gündüz etkileri de yer alır.
Obstrüktif Uyku Apnesinin Belirtileri
Obstrüktif uyku apnesinin sık görülen belirtileri şunlardır:
- Gündüzleri aşırı uykulu olma
- Genellikle nefes alma veya boğulma sesleriyle noktalanan yüksek sesle horlama
- Sabah uyandıktan sonra birkaç saat sürebilen baş ağrıları
- Uyanınca hissedilen ağız kuruluğu
- Gece boyunca uyanıklık dönemleriyle birlikte huzursuz uyku
- İdrar yapmak için yataktan kalkma ihtiyacının artması
- Sinirlilik veya rahatsızlık hissi
- Odaklanmanın azalması
Obstrüktif uyku apnesinin bazı semptomları hemen fark edilmeyebilir. Örneğin, anormal nefes alma ve horlama kişinin dikkatini ancak bu durum etrafındaki bireyler tarafından gözlemlendikten sonra çekebilir.
Obstrüktif uyku apnesinin semptomlarının çoğu başka sağlık sorunlarından da kaynaklanabilir, dolayısıyla bu durum yalnızca semptomlarla teşhis edilemez.
Merkezi Uyku Apnesinin Belirtileri
Merkezi uyku apnesi ile en sık ilişkili belirtiler şunları içerir:
- Anormal solunum düzenleri, uyku sırasında nefes almanın yavaşlaması, hızlanması ve duraklaması gibi
- Gündüzleri aşırı uykulu olma
- Gece vakti sürekli uyanmak
- Geceleri ani nefes darlığı veya göğüs ağrıları
- Odaklanma zorluğu
- Sabah baş ağrıları
Obstrüktif uyku apnesinde olduğu gibi, merkezi uyku apnesi olan kişilerin, yatak partneri veya bakıcı tarafından belirtilmediği sürece uyku sırasında düzensiz nefes aldıklarından habersiz olmaları normaldir.
Uyku Apnesi Neden Olur?
Solunum bozukluklarının nedeni obstrüktif uyku apnesi ile merkezi uyku apnesi arasında farklılık gösterir.
Obstrüktif Uyku Apnesinin Nedenleri
Obstrüktif uyku apnesi olan kişilerde, boğazın arka kısmındaki kaslar uyku sırasında gevşer ve havanın geçebileceği alan azalır. Horlama, hava yolu daraldığında ortaya çıkar ve hava yolu tıkandığında kişi yeterli oksijen alamaz. Oksijen eksikliği, hava akışını yeniden sağlamak için kısmi veya tam uyanmalara neden olur. Bu solunum kesintileri uyku sırasında tekrar tekrar meydana gelir.
Merkezi Uyku Apnesinin Nedenleri
Merkezi uyku apnesi, beynin nefes almaktan sorumlu kaslarla iletişim kurmasındaki sorunlar nedeniyle ortaya çıkar. Merkezi uyku apnesi olan kişiler için beynin beyin sapı adı verilen bir kısmı, uyku sırasında vücuttaki karbondioksit seviyelerini gerektiği gibi tanıyamaz. Bu, olması gerekenden daha yavaş ve sığ olan, tekrarlanan solunum ataklarına yol açar.
Uyku Apnesi Riskini Arttıran Faktörler
Bir kişinin uyku apnesi geliştirme şansını birden fazla faktör etkiler ve bu faktörler obstrüktif ve merkezi uyku apnesi için farklıdır.
Obstrüktif Uyku Apnesi İçin Risk Faktörleri
Obstrüktif uyku apnesi için birincil risk faktörleri yaş, cinsiyet, vücut ağırlığı ve baş ve boyun bölgesinin bazı anatomik özellikleriyle ilgilidir.
- Yaş: Obstrüktif uyku apnesi gelişme riski, kişi 60'lı ve 70'li yaşlara gelene kadar yaşla birlikte artar.
- Cinsiyet: Erkeklerin veya doğumda erkek olarak atanan kişilerin, özellikle yetişkinliğin erken evrelerinde, genellikle obstrüktif uyku apnesine sahip olma olasılıkları daha yüksektir.
- Baş ve boyun anatomisi: Obstrüktif uyku apnesi, daha büyük bir dil ve daha kısa bir alt çene gibi belirli anatomik özelliklere sahip kişilerde daha sık görülür.
- Vücut ağırlığı: Birçok çalışma, daha yüksek vücut kitle indeksi (BMI) ile obstrüktif uyku apnesi gelişme riskinin artması arasında bir korelasyon bulmuştur.
Çalışmalar çeşitli diğer faktörler ile obstrüktif uyku apnesine yakalanma olasılığının artması arasındaki ilişkileri tespit etmiştir, ancak bunların obstrüktif uyku apnesi gelişimi üzerindeki etkilerini açıklığa kavuşturmak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.
- Sigara içmek: Bazı araştırmalar, sigara içen kişilerde, sigarayı bırakmış veya hiç içmemiş kişilere kıyasla, obstrüktif uyku apnesi riskinin belirgin şekilde daha yüksek olduğunu bulmuştur.
- Hormon anormallikleri: Az çalışan tiroid veya aşırı büyüme hormonu üretimi gibi hormon koşulları hava yolunun yakınında doku şişmesine neden olarak veya daha yüksek bir vücut kitle indeksine katkıda bulunarak uyku apnesi riskini arttırabilir.
- Uyku pozisyonu: İnsanlar sırt üstü uyuduğunda bu uyku pozisyonunun hava yolu çevresindeki dokunun şeklini ve konumunu etkilemesi sebebiyle uyku apnesi gelişebilir veya kötüleşebilir.
- Ailede uyku apnesi öyküsü: Ailede OSA öyküsünün kişinin obstrüktif uyku apnesi riskini artırabileceğine dair bazı belirtiler vardır; bu, aile üyeleri arasında paylaşılan baş ve boyundaki anatomik özelliklerle ilişkili olabilir.
- Burun tıkanıklığı: Burundan nefes alma zorluğu, daha yüksek OSA olasılığıyla ilişkilendirilmiştir.
- Alkol ve bazı ilaçları kullanmak: Alkol ve bazı reçeteli ve narkotik ilaçlar, yüksek obstrüktif uyku apnesi riskiyle ilişkilidir.
- Bazı tıbbi durumlar: Çeşitli kalp ve akciğer rahatsızlıkları da dahil olmak üzere bazı tıbbi sorunları olan kişilerde OSA gelişme eğilimi daha yüksek olabilir.
Merkezi Uyku Apnesi İçin Risk Faktörleri
Merkezi uyku apnesi çoğunlukla beyin sapını etkileyen bir enfeksiyon veya yaralanma, kalp veya böbrek yetmezliği, felç veya aşırı büyüme hormonu üretimi gibi başka bir tıbbi problemin sonucu olarak ortaya çıkar. Çalışmalar, merkezi uyku apnesi riskinin artmasıyla bağlantılı bazı ek faktörler tespit etmiştir.
- Yaş: 65 yaşın üzerindeki kişilerde merkezi uyku apnesine bağlı olarak solunum bozuklukları riski yüksektir.
- Cinsiyet: Merkezi uyku apnesi erkeklerde veya doğumda erkek olarak atanan kişilerde daha sık görülür ve bu durum belirli seks hormonlarının düzeyleriyle ilişkili olabilir.
- Bazı ilaçların kullanımı: Opioid ilaçların ve bazı reçeteli ilaçların kronik kullanımı nefes almayı etkileyebilir ve daha yüksek CSA riskiyle ilişkilendirilmiştir.
- Yüksek irtifada olmak: Yüksek irtifada zaman geçirmek, oksijen mevcudiyetinin azalması nedeniyle CSA ile ilişkilidir.
Uyku Apnesi Nasıl Teşhis Edilir?
Uyku apnesinin bir doktor veya uyku uzmanı tarafından teşhis edilmesi gerekir ve teşhis sürecinde birkaç adım vardır.
Sağlık Geçmişi ve Fizik Muayene
Uyku apnesinin değerlendirilmesi genellikle kişinin semptomlarının ve genel sağlığının gözden geçirilmesinin yanı sıra fizik muayene ile başlar. Bu, uyku apnesi belirtilerini tespit etmek ve bu duruma katkıda bulunabilecek risk faktörlerini belirlemek için tasarlanmıştır.
Bir kişinin uyku apnesi hastası olduğunu doğrulamak için test yapılması gerekmesine rağmen semptomların varlığı tanıyı etkileyebilir ve durumun ciddiyetini belirlemeye yardımcı olabilir.
Uyku Çalışması
Obstrüktif veya merkezi uyku apnesini teşhis etmek için bir uyku çalışması gereklidir. En güvenilir uyku çalışması, özel bir uyku laboratuvarında geceleme sırasında gerçekleştirilen polisomnografi olarak adlandırılır.
Polisomnografi sırasında nefes almayı, uyanmaları, oksijen seviyelerini, kas hareketlerini, uyku aşamalarını ve uykunun diğer yönlerini izlemek için birden fazla sensör kullanılır. Klinikte yapılan bir uyku çalışması, solunumun anormal olup olmadığını belirleyebilir ve obstrüktif ve merkezi uyku apnesi arasında ayrım yapabilir. OSA için polisomnografi, bir uyku kliniğine bir veya iki ziyareti içerebilir.
Obstrüktif uyku apnesi için evde uyku çalışması, daha şiddetli obstrüktif uyku apnesine sahip olduğuna inanılan bazı hastalar için bir seçenektir. Evde uyku apnesi testi yaptırmak daha uygun olabilir ancak sonuçların yine de bir doktor tarafından yorumlanması gerekir. Merkezi uyku apnesi için evde test kullanılmaz.
Uyku Apnesi Tedavileri
Uyku apnesi tedavisinin amacı solunum bozukluklarını azaltmak ve uykuyu iyileştirmektir. Tedavi yaklaşımı obstrüktif uyku apnesi ile merkezi uyku apnesi arasında değişmektedir.
Obstrüktif Uyku Apnesi Tedavileri
Pozitif hava yolu basıncı (PAP) tedavisi, obstrüktif uyku apnesi olan hemen hemen tüm insanlara sunulan bir tedavidir. PAP tedavisi bir makineden bir hortum aracılığıyla pompalanan basınçlı hava ve yüze takılan bir maske ile hava yolunu açık tutar.
PAP cihazları yalnızca reçeteyle satılmaktadır. Uyku çalışması sırasında titrasyon adı verilen bir süreçte hava basınçlarının dikkatli bir şekilde kalibre edilmesi gerekir.
Yaygın bir PAP terapisi türü, her zaman aynı basınç seviyesine ayarlanmış bir hava akışı gönderen sürekli pozitif hava yolu basıncı (CPAP) cihazı kullanır. İki seviyeli pozitif hava yolu basıncı (BiPAP) ve otomatik titrelenen pozitif hava yolu basıncı (APAP) gibi diğer PAP cihazı türleri, hava basıncı miktarında değişkenlik sağlar.
Çeneyi veya dili tutan bazı ağızlık türleri belirli anatomik özelliklere sahip ve daha az şiddetli obstrüktif uyku apnesine sahip kişiler için bir tedavi seçeneği olarak görülmektedir. Bu ağız içi aparatlar çoğu zaman nefes almayı PAP tedavisi kadar iyileştirmez ancak horlamayı azaltabilir ve PAP cihazlarını kullanırken zorluk çeken veya rahatsızlık duyan kişiler tarafından tercih edilebilir.
Boğazdaki dokuyu çıkarmak ve hava yolunu genişletmek için yapılan ameliyat, hava yolunu tıkayan doku bulunan hastalar için bir tedavi seçeneği olabilir. Başka bir cerrahi tedavi türü, nefes almayı kontrol etmeye yardımcı olan bir siniri uyaracak bir cihazın implante edilmesini gerektirir.
Obstrüktif uyku apnesi tedavisinin ek bir bileşeni belirtilerin yönetilmesine yardımcı olmak için yaşam tarzı değişikliklerini içerir. Bu öneriler şunları içerebilir:
- Kilo vererek BMI'ı azaltmak
- Kilo kaybı olmadan bile obstrüktif uyku apnesi semptomlarını azaltabilecek düzenli egzersiz yapmak
- Tekrar uyumayı önlemek için uyku pozisyonunu değiştirmek
- Alkol tüketimini azaltmak
Merkezi Uyku Apnesi Tedavileri
Merkezi uyku apnesinin tedavisi genellikle anormal solunuma neden olan tıbbi sorunun giderilmesine odaklanır. Uyku bozuklukları hafifse, gereken tek şey altta yatan nedene yönelik tedavi olabilir.
Bununla birlikte, merkezi uyku apnesinin semptomları kalıcı veya şiddetli ise, altta yatan sorunu çözmeye çalışırken aynı zamanda nefes almayı iyileştirmek için ek tedavi önerilebilir. Bu, uyku sırasında daha düzenli nefes almayı teşvik etmek için PAP cihazlarının kullanımını içerebilir. Diğer olası tedaviler arasında tamamlayıcı oksijen tedavisi veya kişinin nefes almasını hızlandırabilecek ilaç kullanımı yer alır.
Uyku Apnesi Yönetiminde Tıbbi ve Bitkisel Takviye Edici Gıdalar
Uyku apnesini iyileştirebilecek spesifik bitkisel ilaçlar olmasa da bazı besinler ve yaşam tarzı değişiklikleri uyku kalitesini artırmaya ve semptomların şiddetini azaltmaya yardımcı olabilir. Ciddi bir durum olabileceğinden, uyku apnesinin doğru teşhisi ve tedavisi için her zaman bir doktora danışmanız gerektiğini unutmamanız önemlidir.
İşte uyku apnesini yönetmek için faydalı olabilecek bazı besinler ve
bitkisel ilaçlar:
- Magnezyum: Magnezyumun kasları gevşetmeye yardımcı olduğu ve solunum yolu kas tonusunu iyileştirebileceği bilinmektedir. Yeşil yapraklı sebzeler, kuruyemişler, tohumlar ve tam tahıllar gibi gıdalarda bulunabilir. Ayrıca magnezyum miktarını arttırmak için bir magnezyum takviyesi almayı da düşünebilirsiniz, ancak uygun dozaj için doktorunuza danışabilirsiniz.
- D Vitamini: Yeterli D vitamini seviyeleri genel sağlık için gereklidir ve D vitamini eksikliği ile uyku bozuklukları arasında bir bağlantı olduğunu gösteren bazı kanıtlar vardır. D vitamini seviyenizi doğal olarak artırmak için güneşte zaman geçirin ve yağlı balık, güçlendirilmiş süt ürünleri ve yumurta sarısı gibi D vitamini açısından zengin yiyecekler veya D vitamini takviyeleri tüketin.
- Melatonin: Melatonin uyku-uyanıklık döngüsünü düzenleyen bir hormondur. Uyku apnesi olan bazı kişiler melatonin üretimini bozmuş olabilir. Melatonin takviyeleri, bir sağlık uzmanına danışılarak uyku düzeninin iyileştirilmesine yardımcı olabilir.
- Kediotu Kökü: Kediotu, sakinleştirici özellikleriyle bilinen bitkisel bir takviyedir. Uyku kalitesi ve rahatlamaya yardımcı olabilir. Kediotu kökünü çay veya takviye şeklinde tüketebilirsiniz. Ancak, özellikle başka ilaçlar da alıyorsanız, kediotunu kullanmadan önce bir doktora danışın.
- Bitki Çayları: Papatya, kediotu ve melisa gibi bitki çayları sakinleştirici etkileriyle bilinir ve uyku kalitesini artırmaya yardımcı olabilir.
Uyku apnesi tedavi edilmezse ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir; bu nedenle özel durumunuza en uygun tedavi planını belirlemek için bir doktora danışın. Sağlıklı bir kiloyu korumak ve uyku hijyenini iyileştirmek gibi yaşam tarzı değişiklikleri genellikle tıbbi müdahalelerin yanı sıra uyku apnesini yönetmenin temel bileşenleridir.
Uyku Apnesi Tedavi Edilmezse?
Etkili tedavi genellikle uyku apnesinden kaynaklanan ciddi komplikasyonları önleyebilir veya çözebilir, ancak durum tedavi edilmezse sağlık ve refah üzerinde geniş kapsamlı etkileri olabilir.
Uyku apnesi uyku kalitesini azaltır ve zayıf uykunun etkileri, uyku apnesinin vücuttaki oksijen seviyelerini nasıl etkilediğine göre artar.
Buna göre obstrüktif uyku apnesi, aşağıdakiler de dahil olmak üzere çeşitli sağlık sorunlarının görülme riskini arttırmak ile ilişkilendirilmiştir:
- Uykulu araç kullanmaktan kaynaklanan trafik kazaları
- Yüksek tansiyon, felç, kalp yetmezliği, kalp hastalığı ve anormal kalp atışı gibi kardiyovasküler hastalıklar
- Tip 2 diyabet dahil metabolik bozukluklar
- Akciğer atardamarlarında kalbe aşırı yük bindiren yüksek kan basıncı anlamına gelen pulmoner hipertansiyon
- Bellek ve konsantrasyon bozukluğu gibi düşünme sorunları
- Sinirlilik ve daha yüksek depresyon riski de dahil olmak üzere duygudurum bozuklukları
- Karaciğerde ciddi karaciğer hasarına katkıda bulunabilecek yağ birikintilerinde artış olan alkolsüz yağlı karaciğer hastalığı
- Ameliyat sırasında anesteziye bağlı komplikasyonlar
Merkezi uyku apnesinde ortaya çıkabilecek komplikasyonlar büyük ölçüde solunumun bozulmasına neden olan altta yatan tıbbi soruna bağlıdır.
Çocuklarda Uyku Apnesi
Sıklıkla yaşlı yetişkinlerle ilişkilendirilse de uyku apnesi çocuklarda da ortaya çıkabilir. Gençlerde obstrüktif uyku apnesi merkezi uyku apnesine göre daha fazla görülmektedir. Çocukların %1 ila %5'inin Obstrüktif uyku apnesinin olduğu düşünülmektedir.
Obstrüktif uyku apnesi olan çocuklar, uyku apnesi olan yetişkinlerde görüldüğü gibi gündüz aşırı uykululuk hissi yaşamayabilir. Bunun yerine hiperaktivite, öğrenme güçlükleri veya davranış sorunları gibi gündüz semptomları sergileyebilirler.
Erişkinlerde olduğu gibi obstrüktif uyku apnesi olan çocuklarda da horlama yaygındır. Ancak çocuklarda terlemek, altını ıslatmak ya da uyurgezerlik gibi başka belirtiler de görülebilir. Şiddetli ve tedavi edilmemiş obstrüktif uyku apnesine sahip çocuklar büyüme ve gelişmelerinde sorunlar yaşayabilir.
Birçok çocukta obstrüktif uyku apnesi, boğazdaki bademciklerin ve geniz etinin genişlemesinden kaynaklanır ve bu dokuların alınması için yapılan ameliyat bir tedavi seçeneği olabilir..
Uyku Apnesi ile Yaşamak
Pratik bazı yaklaşımlar uyku apnesi ile yaşayan kişilerin bu durum ve sağlık üzerine olan etkilerini daha rahat yönetmesine yardımcı olabilir.
- Bir doktorla bu konu hakkında iletişimde olun: Birinci basamak doktoru veya uyku uzmanıyla iletişim halinde kalmak ve devam eden semptomları, tedaviyle ilgili zorlukları veya uyku apnesini yönetme planında ayarlama gerektirebilecek diğer endişeleri bildirmek önemlidir.
- Tedavi cihazlarının bakımını doğru yapın: İster PAP cihazı ister ağızlık kullanın, temizlik ve bakım tedaviden en iyi şekilde yararlanmanıza ve istenmeyen yan etkilerden kaçınmanıza yardımcı olabilir.
- Yüksek riskli aktivitelerden kaçının: Uyku apnesi olan kişiler gündüz uykululuk risklerinin farkında olmalıdır. Özellikle tedavi edilmemiş uyku apnesi olan kişilerde uykuluyken araç kullanmak veya ağır makine kullanmak gibi aktivitelerden kaçınılmalıdır.
- Uyku pozisyonunu değiştirmeyi düşünün: Her ne kadar detaylı bir şekilde araştırılmamış olsa da, sırt üstü uyumayı önleyen özel ürünler, bazı kişilerin obstrüktif uyku apnesinden kaynaklanan semptomlarını azaltmalarına yardımcı olabilir.
- Alkol tüketimini en aza indirin: Alkol alımını azaltmak, uyku apnesi tedavi planının bir parçası olabilir. Tedavi edilmemiş OSA'lı kişilerde gündüz alkol tüketimi bile geceleri solunum problemlerini şiddetlendirebilir.
- Doktorlarınızı sizde uyku apnesi olduğu hakkında bilgilendirin: Uyku apnesi olan kişiler, özellikle yeni bir ilaca başlamayı veya ameliyat olmayı planlarken, bu durumu yeni doktorlarına bildirmelidir.