Çölyak Hastalığı Belirtileri Nelerdir? Çölyak Hastaları Ne Yememeli?
Çölyak hastalığı; buğday, arpa veya çavdar içeren gıdalarda bulunan gluten isimli bir proteinin tüketimine karşı oluşan bağışıklık tepkisinin neden olduğu bir hastalıktır.
Çölyak hastalığınız varsa gluten yemek, ince bağırsağınızda gluten proteinine karşı oluşan bağışıklık tepkisini tetikler. Zamanla, bu bağışıklık tepkisi ince bağırsağınızın astarına zarar verir ve malabsorbsiyona yani besin maddelerinin emmesinde problemlere neden olur.
Çölyak hastalarında oluşan bağırsak hasarı sıklıkla ishal, yorgunluk, kilo kaybı, şişkinlik veya anemi gibi belirtilerle kendini gösterir. Ayrıca çölyak hastalığının belirtileri tedavi edilmezse ciddi problemlere yol açabilir. Çocuklarda emilim problemleri, gastrointestinal semptomların yanı sıra büyüme ve gelişmeyi de etkileyebilir.
Çölyak hastalığının kesin bir tedavisi yoktur. Ancak çoğu insan için glütensiz diyet uygulamak semptomların kontrol altında tutulmasına ve bağırsakların iyileşmesine yardımcı olabilir.
Çölyak Hastalığının Belirtileri
Çölyak hastalığının belirtileri kişiden kişiye farklılık gösterebilmektedir. Aynı zamanda çocuklarda ve yetişkinlerde de farklı belirtiler görülebilir. Yetişkinlerde yaygın görülen sindirim sistemi ilişkili çölyak belirtileri şunları içerir:
- İshal.
- Yorgunluk ve tükenmişlik.
- Kilo kaybı.
- Şişkinlik ve gaz.
- Karın ağrısı.
- Mide bulantısı ve kusma.
- Kabızlık.
Ancak çölyak hastalığı olan yetişkinlerin yarısından fazlasında sindirim sistemiyle ilgili olmayan belirtiler de bulunmaktadır, bu beli,rtilerden bazıları:
- Genellikle demir emiliminin azalması nedeniyle demir eksikliği belirtilerinden kaynaklanan anemi.
- Osteoporoz adı verilen kemik yoğunluğu kaybı veya osteomalazi adı verilen kemiklerin yumuşaması.
- Dermatit herpetiformis adı verilen kaşıntılı, kabarcıklı deri döküntüsü.
- Ağız ülserleri.
- Baş ağrısı ve yorgunluk.
- Ayaklarda ve ellerde uyuşma ve karıncalanma dahil olmak üzere sinir sistemi hasarı, olası denge sorunları ve bilişsel bozulma.
- Eklem ağrısı
- Hiposplenizm olarak bilinen dalağın işleyişinde azalma.
- Karaciğer enzimlerinin miktarında artış.
Çocuklarda Çölyak Hastalığı Belirtileri
Çölyak hastalığı olan çocukların aşağıdakiler de dahil olmak üzere sindirim sorunları yaşama olasılığı yetişkinlere göre daha yüksektir:
- Mide bulantısı ve kusma.
- Kronik ishal.
- Göbek bölgesinde şişme.
- Kabızlık.
- Gaz.
- Soluk, kötü kokulu dışkılar.
Besinlerin yeterli emilememesi aşağıdakilerle sonuçlanabilir:
- Bebeklerde gelişme yetersizliği
- Diş minesinde hasar
- Kilo kaybı
- Anemi
- Sinirlilik
- Kısa boy
- Gecikmiş ergenlik
- Dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB), öğrenme güçlükleri, baş ağrıları, kas koordinasyon eksikliği ve nöbetler gibi nörolojik semptomlar
- Dermatit herpetiformis
Gluten intoleransı kabarcıklı cilt hastalığına neden olabilir. Döküntü genellikle dirseklerde, dizlerde, gövdede, kafa derisinde veya kalçalarda görülür. Bu durum genellikle çölyak hastalığına benzer şekilde ince bağırsak zarındaki değişikliklerle ilişkilidir, ancak cilt durumu sindirim semptomlarına neden olmayabilir.
Doktorlar, döküntüyü kontrol altına almak için dermatit herpetiformis'i glütensiz bir diyet veya ilaçla veya her ikisini birden kullanarak tedavi eder.
Çölyak Hastalığı Vitamin Mineral Yetmezliğine Neden Olur Mu?
Çölyak hastalığınız veya gluten intoleransınız olduğu için glutensiz bir diyet uyguluyorsanız, yiyebildiğiniz gıdalardan yeterli miktarda temel vitamin ve besin alamama ihtimaliniz yüksektir. Bu nedenle gluten intoleransı veya çölyak hastaları için gıda takviyesi kullanımı çok yararlı olabilir.
Çölyak hastalığı, vücudunuzun besin alma ve bunları kullanma becerisini engelleyen geri emilim sorunlarına neden olabilir. Aynı zamanda çölyak hastaları gluten içermeyen gıdaları tüketmeye çalışırken bazen belli vitamin ve mineralleri içeren besinleri de diyetlerinden çıkarabilmektedir. Bununla birlikte kısmen glutensiz işlenmiş gıdalar çoğu zaman ekstra besinlerle zenginleştirilmemektedir.
Çölyak hastalığı varlığında ne zaman doktora görünmelisiniz?
İki haftadan uzun süren ishal veya sindirim problemlerinin varlığında bir doktora danışmanız önerilmektedir. Çocuğunuzda ise aşağıdaki durumların varlığında çocuğunuzun doktoruna danışın:
- Solgun görüntü
- Sinirlilik hali
- Gelişim problemleri
- Göbek bölgesinde şişme
- Kötü kokulu, hacimli dışkı varlığı
Glutensiz beslenmeyi denemeden önce mutlaka doktorunuza danışın. Çölyak hastalığı için test edilmeden önce yediğiniz glüten miktarını durdurursanız veya hatta azaltırsanız, test sonuçlarının değişmesine ve doğru tanıyı almamaya neden olabilirsiniz.
Çölyak hastalığı ailelerde görülme eğilimindedir. Ailenizden birinde çölyak hastalığı varsa, doktorunuza test yaptırmanız gerekip gerekmediğini sorun. Ayrıca sizin veya ailenizden birinin tip 1 diyabet gibi çölyak hastalığı için bir risk faktörüne sahip olup olmadığını da danışın.
Çölyak Hastalığı Neden Olur?
Genetik yapınız, glüten içeren yiyecekler ve diğer hastalık faktörleriyle birleştiğinde çölyak hastalığına katkıda bulunabilir. Ancak çölyak hastalığının kesin nedeni bilinmemektedir. Besleme uygulamaları, gastrointestinal enfeksiyonlar ve bağırsak bakterileri çölyak hastalığının gelişimine katkıda bulunabilir, ancak bu nedenler kanıtlanmamıştır. Bazen çölyak hastalığı ameliyat, hamilelik, doğum, viral enfeksiyon veya şiddetli duygusal stres sonrasında aktif hale gelebilir.
Vücudun bağışıklık sistemi gıdalardaki glutene aşırı tepki gösterdiğinde, bu reaksiyon ince bağırsağı kaplayan villus adı verilen küçük, kıl benzeri çıkıntılara zarar verir. Villus, yediğiniz yiyeceklerdeki vitaminleri, mineralleri ve diğer besinleri emer. Villuslarınız hasar görürse ne kadar yerseniz yiyin yeterli besin alamazsınız.
Çölyak Hastalığı Riskini Arttıran Faktörler
Çölyak hastalığı aşağıdaki özelliklere sahip kişilerde daha yaygın görülme eğilimindedir:
- Çölyak hastalığı veya dermatit herpetiformis hastası bir aile üyesinin varlığı
- Tip 1 diyabet.
- Down sendromu, William sendromu veya Turner sendromu.
- Otoimmün tiroid hastalığı.
- Mikroskobik kolit.
- Addison hastalığı.
Çölyak Hastalığı Tedavi Edilmezse?
Tedavi edilmeyen çölyak hastalığı aşağıdakilere yol açabilir:
- Yetersiz beslenme. Bu durum, ince bağırsaklarınız yeterli miktarda besin ememediği durumlarda meydana gelir. Yetersiz beslenme anemiye ve kilo kaybına neden olabilir. Çocuklarda yetersiz beslenme büyümenin yavaşlamasına ve boy kısalığına neden olabilir.
- Kemik zayıflaması. Çocuklarda kalsiyum ve D vitamininin yeterli miktarda emilememesi, osteomalazi veya raşitizm adı verilen kemiklerde güçsüzleşmeye yol açabilir. Yetişkinlerde ise osteopeni veya osteoporoz adı verilen kemik yoğunluğu kaybına yol açabilir.
- Kısırlık ve düşük. Kalsiyum ve D vitamininin malabsorbsiyonu üreme sorunlarına katkıda bulunabilir.
- Laktoz intoleransı. İnce bağırsağınızın hasar görmesi, laktoz içeren süt ürünlerini yedikten veya içtikten sonra karın ağrısına ve ishale neden olabilir. Bağırsaklarınız iyileştiğinde süt ürünlerini tekrar tolere edebilirsiniz.
- Kanser. Glutensiz beslenmeyen çölyak hastalığı olan kişilerin bağırsak lenfoması ve ince bağırsak kanseri de dahil olmak üzere çeşitli kanser türlerine yakalanma riski daha yüksektir.
- Sinir sistemi koşulları. Çölyak hastalığı olan bazı kişilerde nöbetler veya periferik nöropati adı verilen el ve ayaklardaki sinir hastalıkları gibi durumlar gelişebilir.
Tedaviye cevap vermeyen çölyak hastalığı
Çölyak hastalığı olan bazı kişilerde, bu kişiler glutensiz diyet yaptıklarını düşünmelerine rağmen hastalık belirtilerinde iyileşme görülmez. Tedaviye yanıt vermeyen çölyak hastalığı genellikle diyetin glutenle kontaminasyonundan kaynaklanır. Bir diyetisyenle çalışmak glutenden nasıl kaçınacağınızı öğrenmenize yardımcı olabilir.
Yanıt vermeyen çölyak hastalığı olan kişilerde aşağıdakiler görülebilir:
- İnce bağırsakta aşırı bakteriyel büyüme
- Mikroskobik kolit
- Pankreas yetmezliği olarak bilinen pankreas fonksiyonunda düşüş
- Huzursuz bağırsak sendromu
- Süt ürünlerinde bulunan şekeri (laktoz), sofra şekerini (sakkaroz) veya bal, meyvelerde bulunan bir şeker türü olan fruktozu sindirmede zorluk
- Glutensiz diyete yanıt vermeyen, dirençli çölyak hastalığı
Refrakter çölyak hastalığı
Nadir durumlarda, çölyak hastalığının oluşturduğu bağırsak hasarı gerçekten hiç gluten almadığınız bir diyete bile yanıt vermez. Bu durum dirençli çölyak hastalığı olarak bilinir. 6 ay ila 1 yıl boyunca glutensiz bir diyet uyguladıktan sonra hala çölyak hastalığı belirtileriniz devam ediyorsa, belirtilerinize açıklama bulmak için daha fazla teste ihtiyacınız olup olmadığını keşfetmek için doktorunuzla görüşmeniz önerilmektedir.