Uyku Bozukluğu Nedir? Nedenleri ve Tedavisi
Uyku bozukluğu terimi, uyku kalitesini, zamanlamasını veya süresini etkileyen ve kişinin uyanıkken düzgün şekilde çalışabilme yeteneğini etkileyen uyku ile ilişkili koşulları ifade eder. Bu bozukluklar diğer tıbbi sorunlara katkıda bulunabilir ve bazıları aynı zamanda altta yatan zihinsel sağlık sorunlarının belirtileri olabilir.
1979'da Amerikan Uyku Bozuklukları Derneği, uyku bozukluklarına yönelik ilk sınıflandırma sistemini yayınlamıştır. Uyku sağlığına ilişkin bilgi birikimi ve anlayışı son kırk yılda büyük miktarda artmıştır. 100'den fazla spesifik uyku bozukluğu tanımlanmıştır ve günümüzün sınıflandırmaları, bu bozuklukları nedenlere, semptomlara, fizyolojik ve psikolojik etkilere ve diğer kriterlere göre kategorize etmek için karmaşık metodolojiler kullanmaktadır. Bununla birlikte çoğu uyku bozukluğu aşağıdaki dört belirtiden bir veya daha fazlası ile karakterize edilebilir:
- Uykuya dalmakta veya uykuyu sürdürmekte zorluk çekmek
- Gün içerisinde uyanık kalmakta zorlanmak
- Sirkadiyen ritminizde sağlıklı bir uyku programını engelleyen dengesizliklerin varlığı
- Uyku düzeninizi bozan alışılmadık davranışlara eğilimli olmak
Bu işaretlerden herhangi biri uyku bozukluğuna işaret edebilir. Uyku veya gündüz enerjisiyle ilgili sorunlar yaşayan kişiler doktorlarına danışmalıdır.
İnsomnia (Uykusuzluk hastalığı)
Uykusuzluk, uyumak istemenize ve uyumak için yeterli zamana sahip olmanıza rağmen uykuya dalmada veya uykuyu sürdürmede devam eden bir zorlukla karakterizedir. Uykusuzluk çeken kişiler ayrıca gündüz uykululuğu da yaşarlar ve uyanıkken işlevlerini yerine getirmekte zorluk yaşayabilirler. Kronik uykusuzluk tanısı, bir kişinin en az üç ay boyunca haftada en az üç kez bu semptomları göstermesi durumunda konur.
- Yetişkinlerin üçte ikisine kadarı periyodik olarak bir çeşit uykusuzluk yaşar.
- Uykusuzluğun ileri yaş, düşük sosyoekonomik durum ve anksiyete veya depresyonla ortaya çıkma olasılığı daha yüksektir.
- Terapi, uyku destekleri ve diğer yaklaşımlar uykusuzluk semptomlarını azaltabilir veya çözebilir.
Uykusuzluk hastalığı insomnia nedenleri, belirtileri ve tedavisi hakkında daha fazla bilgi almak için
tıklayınız.
Uyku Apnesi
Uyku apnesi, uyurken nefes alma düzenini bozan, uykuyla ilişkili yaygın bir solunum bozukluğudur. Uyku apnesine sahip kişiler sıklıkla çok fazla horlarlar ve boğularak veya nefes nefese uyanabilirler. İki tür uyku apnesi vardır. Obstrüktif uyku apnesi, ağız ve boğazdaki dokuların gevşemesi ve sıklıkla üst solunum yolunun tıkanması sonucu ortaya çıkar. Merkezi uyku apnesi, beynin nefes almayı kontrol eden kaslara sinyal göndermeyi geçici olarak durdurması durumunda ortaya çıkar.
- Obstrüktif uyku apnesi Türkiye'de milyonlarca kişiyi etkilemekte, ancak çoğu vaka teşhis almamaktadır.
- Uyku apnesi olan kişiler sıklıkla gündüz aşırı uykulu olma ve yorgunluğun yanı sıra sabah baş ağrıları ve ağız kuruluğu da yaşarlar.
- Uyku apnesinin tedavi seçenekleri arasında CPAP tedavisi, ağızdan uygulanan cihazlar ve bazı durumlarda ameliyat yer alır.
Uyku apnesinin altında yatan nedenler, belirtileri ve tedavisi hakkında daha fazla bilgi almak için
tıklayınız.
Narkolepsi
Narkolepsi, kişinin yeterli miktarda uyku almasına rağmen gün içinde kendilerini aşırı yorgun hissetmesine neden olan bir uyku bozukluğudur. Narkolepsi, genellikle birkaç dakika süren "uyku atakları" ile sonuçlanan, önlenemez bir uyku isteğine yol açabilir. Bu uyku atakları ve diğer narkolepsi semptomları, beynin uyku-uyanıklık döngüsünü düzenleme yeteneğindeki bozulmalardan kaynaklanır.
- Narkolepsi Türkiye'de yaklaşık 2.000 kişiden 1'ini etkilemektedir.
- Uyku ataklarına, insanların uykuya dalmalarına neden olan ani bir kas tonusu kaybı olan katapleksi eşlik edebilir.
- Narkolepsisi olan kişiler kaza veya yaralanma açısından yüksek risk altındadır ancak ilaç tedavisi ve yaşam tarzı değişiklikleriyle tedavi yardımcı olabilir.
Huzursuz bacak sendromu
Huzursuz bacak sendromu (RLS) olan kişiler, bacaklarını hareket ettirmek için karşı konulmaz bir istek yaratan karıncalanma veya rahatsızlık hisleri yaşarlar. Duygular ve hareket etme isteği, otururken veya uzanırken daha da kötüleşerek uyumayı zorlaştırır. Huzursuz bacak sendromu hamilelik,
Parkinson hastalığı,
demir eksikliği ve diğer faktörlerle bağlantılıdır ancak huzursuz bacak sendromu vakalarının çoğunun nedeni bilinmemektedir.
- Tüm insanların yaklaşık %15 inde huzursuz bacak sendromu problemi vardır, ancak yalnızca %2 ila %3 civarında önemli semptomlar görülür.
- Huzursuz bacak sendromu belirtileri sadece dinlenmeyle tetiklenmez, aynı zamanda kafeinle veya bazı ilaçların kullanımı sonrasında kötüleşebilir.
- Sağlıklı uyku alışkanlıkları, beslenme değişiklikleri, egzersiz, tıbbi cihazların kullanımı ve ilaçlar huzursuz bacak sendromu için etkili tedavi stratejileridir.
Parasomniler
Parasomniler uykuya dalmadan önce, uyku sırasında veya uyku ile uyanıklık arasındaki geçişte ortaya çıkabilen bir grup olağandışı uyku davranışıdır. Parasomniler çocuklarda daha yaygın görülmektedir ancak yetişkinleri de etkiler. Parasomni uyurgezerlik, yatak ıslatma, gece kabusları ve patlayan kafa sendromu gibi daha benzersiz problemleri içerir.
- Parasomniler çocukların %20'sinde görülür.
- Parasomniler, kişinin uyku döngüsünde ne zaman ortaya çıktıklarına göre kategorize edilir.
- Parasomnileri yönetimi tipik olarak uyuyan kişinin ve yatakta bulunan partnerlerin güvenliğini korumayı ve yeterli sağlıklı uykuyu teşvik etmeyi içerir.
Aşırı Uykululuk
Uykusuzlukla geçen bir geceden sonra kendinizi uykulu hissetmek normaldir. Ancak aşırı gündüz uykululuğu (EDS), en az üç ay boyunca neredeyse her gün meydana gelen aşırı sersemliği tanımlayan tıbbi bir terimdir. EDS gün içinde uyanık kalmayı zorlaştırır veya imkansız hale getirir. Uyku apnesi, narkolepsi, hipotiroidizm, kronik ağrı, depresyon ve anksiyete gibi çok çeşitli tıbbi ve psikolojik durumlar EDS'ye yol açabilir.
- EDS'nin nüfusun %25'ine görüldüğüne inanılmaktadır.
- EDS başlı başına bir uyku bozukluğu değil, birçok uyku bozukluğunun ve diğer sağlık problemlerinin bir belirtisidir.
- EDS'nin nedenini belirlemek için doktor bir uyku çalışması veya başka testler önerebilir.
İş Saatlerinden Kaynaklı Uyku Bozukluğu
İşleri gereği gece geç veya sabah erken saatlerde çalışmayı gerektiren bazı kişilerde vardiyalı çalışma kaynaklı uyku bozukluğu gelişir. Gündüz uyumak ve gece çalışmak, kişinin günlük programı ile vücudunun ışığa veya karanlığa tepki olarak uyanık veya uykulu hissetmesine rehberlik eden sirkadiyen ritimler arasında uyumsuzluğa neden olabilir. Bu rahatsızlığa sahip kişiler genellikle işyerinde kendilerini aşırı derecede yorgun hissederler ve kendilerine ayrılan gündüz dinlenme süreleri boyunca yeterli uykuyu almakta zorluk çekerler.
Vardiyalı çalışanların en az üçte biri vardiyalı çalışma uyku bozukluğu tanısı kriterlerini karşılamaktadır.
Vardiyalı çalışma bozukluğu olan kişiler, gündüz vardiyasında çalışan kişilere kıyasla ortalama 90 dakika daha az uyurlar.
Vardiyalı çalışma bozukluğunun tedavisi, işyerinde uyanıklığı ve vardiyalar arasında kaliteli uykuyu teşvik eden stratejilere odaklanır.
24 Saatlik Olmayan Uyku Uyanıklık Bozukluğu
Çoğu yetişkin için uyku-uyanıklık döngüsünü yönlendiren sirkadiyen ritimler yaklaşık olarak her 24 saatte bir sıfırlanır. Birçok insanın her gece aynı saatlerde uykusunun gelmesinin nedeni budur. Buna karşılık, 24 saat olmayan uyku-uyanıklık bozukluğu olan kişilerin sirkadiyen ritimleri 24 saatten daha kısa veya daha uzundur. Etkilenen bireyler uyku ve uyanma saatlerini her gün bir ila iki saat erkene veya geçe doğru kademeli olarak değiştirirler.
- 24 saatlik olmayan uyku-uyanıklık bozukluğu öncelikle kör olan ve ışığı göremeyen kişileri etkiler.
- Bu rahatsızlığa sahip kişiler, haftalarca gündüzleri uyurken takip eden haftalarda ise geceleri uyumaktadır.
- 24 saatlik olmayan uyku-uyanıklık bozukluğu, altı sirkadiyen uyku-uyanıklık ritmi bozukluğundan biridir.