Normal Unutkanlık ve Hafıza Kaybı, Demans Arasındaki Farklar
Hiç mutfağa girip oraya neden girdiğinizi unuttuğunuz oldu mu? Bu ve benzeri durumları yaşıyor ve demans gibi sağlık problemleri hakkında endişelenebilirsiniz ancak belli bir seviyeye kadar unutkanlık yaşamak yaşlanmanın normal bir parçasıdır.
Ancak önemli bilgileri unutmak veya sık sık alışveriş yaptığınız bir mağazaya giderken kaybolmak gibi durumlar günlük yaşamınızı etkilemeye başlarsa, bunların yaşa bağlı hafıza değişiklikleri olduğunu düşünerek onları göz ardı etmeyin. Yaşlandıkça bilgileri hatırlama yeteneğiniz değişse de, bazı bilişsel ve hafızayla ilgili değişiklikler demans gibi daha ciddi bir sağlık sorununun sinyalini verebilir.
Hafıza Yaşla Nasıl Değişir?
Vücudunuzun geri kalanı gibi beyniniz de yaşlanır. Yaşlandıkça, beyninizin ön korteks olarak bilinen kısmı da dahil olmak üzere beyniniz küçülür. Frontal korteks düşünme, karar verme ve hafıza gibi daha yüksek bilişsel faaliyetlerle ilgilidir. Frontal korteks yaşla birlikte değişimlere uğradığında, bilişsel (düşünme) yeteneklerini sürdürmek için ek yardıma ihtiyaç duyabilir.
Beyniniz, yaşlandıkça bazı şeyleri hatırlamanıza yardımcı olmak için diğer nörolojik ağları devreye sokarak beyin fonksiyonlarındaki bu azalmayı telafi eder. Ancak, farklı beyin ağları birbirine karışmaya başladığında, odaklanma ve bilgiyi hatırlama yeteneğinizde bir düşüş olduğunu fark edebilirsiniz.
Bazen hafızadaki yaşa bağlı gelişen normal değişiklikler daha hızlı bir şekilde kötüleşebilir. Bazı insanlara hafif bilişsel bozukluk (MCI) adı verilen bir durum teşhisi konabilir. Bu durum normal hafıza kaybının veya bilişsel gerilemenin bir adım ötesindedir ancak demansla ilişkili gerilemenin boyutu kadar ciddi değildir. Hafif bilişsel bozukluğu olan biri şunları yaşayabilir:
- Sık sık eşyaları kaybetmek
- Önemli etkinlikleri, günleri unutmak
- Doğru kelimeleri bulmakta zorlanmak
Demans kadar şiddetli olmasa da hafif bilişsel bozukluk belirtilerine karşı dikkatli olmakta fayda vardır. MCI'li kişiler demans gelişimi açısından daha yüksek risk altındadır. MCI hastalarının yaklaşık yarısı demans geliştirmektedir.
Hafıza Problemleri Ne Zaman Endişe Kaynağıdır?
Ara sıra meydana gelen hafıza kaybı pek endişe verici bir durum olmasa da, günlük yaşamı bozan ve sık yaşanan hafıza sorunları söz konusu olduğunda proaktif olmak önemlidir.
Herkes ara sıra anahtarlarını kaybeder, ancak bu ve benzeri bir durum eskisinden çok daha sık olmaya başlarsa, bu potansiyel olarak bir beyin probleminin başlangıcına işaret edebilir.
Demansın erken belirtileri hafıza veya bilişsel işlevlerdeki aksaklıkların ötesine geçebilir. Ne yazık ki demansın erken evrelerindeki insanlar bilişsel değişikliklerin daha fazla farkına varma eğilimindedir ancak kişilik ve sosyal değişiklikler gibi diğer belirtileri tanıma olasılıkları daha düşüktür.
Bununla birlikte, sevdikleriniz yaşlandıkça onların davranışlarına, konuşma ve hareketlerine dikkat etmeniz önemlidir, böylece ilgili değişiklikleri tespit edebilirsiniz. Unutmayın: Sevdiğiniz kişide bu değişiklikleri fark ederseniz, bu şeyler hakkında konuşmak çoğu zaman zor olabilir. Onlara sağlıkları konusunda endişe duyduğunuzu söylemeniz ve onları ihtiyati tedbir olarak değerlendirmeye alınmaları konusunda nazikçe cesaretlendirmeniz yardımcı olabilir.
Her iki durumda da, size yardımcı olabilecek tedavi hakkında danışmanlık almak ve geleceğe yönelik plan yapmak için daha sonra değil, daha erken değerlendirme yapılması en sağlıklı yaklaşımdır. Doktor muayenesini geciktirmek, sevdiğiniz kişinin sağlığını ve refahını riske atabilir.
Sevdiğiniz kişiye, randevusuna giderken ona eşlik edip edemeyeceğinizi sormak iyi bir fikirdir. Bu, sevdiğiniz kişide olmayabileceğini fark ettiğiniz değişiklikleri veya tehlikeleri sağlayıcınıza bildirmenin harika bir yoludur. Eğer bir güvenlik sorunu ya da zarar potansiyeline ilişkin herhangi bir soru varsa, o zaman kesinlikle randevuda ona eşlik etmenizi önermekteyiz.
Yaşa Bağlı, Normal Unutkanlık
Yaşlandıkça beynimizdeki doğal değişiklikler, bazı gerçekleri veya anıları hatırlamamızı zorlaştırır, ancak bazen bunlar eninde sonunda hafızamıza geri döner. Bunun nedeni, beyin hücresi onarımı ve büyümesinin doğal uyarıcılarının azalmaya başlaması ve anıların yerini tespit etmemizin, anılar hala orada bir yerlerde olsa bile daha zor hale gelmesidir. Tipik unutkanlık belirtileri şunlardır:
- Anahtarlarınızın, çantanızın, gözlüklerinizin ve diğer eşyalarınızın nerede bırakıldığını unutmak
- Konuşmanın gerçekleştiğini hatırlamanıza rağmen konuşmaların ayrıntılarını hatırlamamak
- Cümle içinde kullanacağı kelimeyi hatırlayamamak
- Randevuları kaçırmak veya ne zaman ne yapacağı konusunda kafa karışıklığı yaşamak
Yaşa bağlı normal unutkanlık can sıkıcıdır ancak endişe verici veya günlük yaşamı özellikle rahatsız edici seviyede değildir.
Ağır Seviye Hafıza Problemleri
Bazen bu unutkanlık daha ciddi olabilir ve daha endişe verici bir şeyin işareti olabilir. Bir şeyleri unutmak genel yaşam tarzıyla ilgili sorunlara neden olmaya başladığında, göz ardı edilmemelidir çünkü bu, demansın öncüsü olduğu bilinen hafif bilişsel bozukluğun (MCI) bir işareti olabilir. Tipik semptomlar şunları içerebilir:
- Günden güne bazı şeyleri hatırlamakta zorlanmak
- Eşyaları sık sık kaybetmek veya yanlış yere koymak
- Hem yeni tanıştığınız hem de bir süredir tanıdığınız kişilerin adlarını hatırlayamamak
- Günlük aktiviyeleri gerçekleştirmek için notlara, planlayıcılara ve günlüklere güvenmek
- Depresyon, bitkinlik veya kilo kaybı gibi diğer belirtiler
Bu belirtiler günlük aktivitelerde sorunlara neden oluyorsa hafif bilişsek bozukluğun bir işareti olabilir. İyi haber şu ki, bunun hızlı bir şekilde fark edilmesi, erken bir aşamada yardım aranması anlamına gelebilir, bu da demansa dönüşmesi durumunda size hazırlanmanız için daha fazla zaman tanır.
Demans
Demans, hafif bilişsel bozukluktan bir sonraki aşamadır ve sıklıkla ağır hafıza kaybına çok benzer, ancak daha şiddetli semptomlarla birlikte gelebilir. Bu sorunlar günlük yaşamı büyük ölçüde etkilemeye başlayacak, sorunlara neden olacak ve potansiyel olarak bireyi riske atacaktır. Tipik olarak, bu aşamadaki insanlar şunları sergileyecektir:
- Yakın geçmişte olup bitenleri hatırlamada önemli sorunlar
- Filmlerin veya konuşmaların olay örgüsünü takip edememek
- Gündelik nesnelerin adlarını hatırlayamama
- Daha önce söylediklerini tekrarlamak veya söylemek istediklerinin akışını kaybetmek
- Tanıdık yerlerde kaybolmak veya sürekli olarak yönünü şaşırmak
- Kişilik, ruh hali veya tutumdaki değişiklikler
Bu belirtilerin hiçbiri tek başına demansın kesin belirtileri değildir ancak bir tıp uzmanı tarafından daha ayrıntılı olarak araştırılmalıdır. Demansın erken teşhisi, doğru tedavi ve desteği almayı kolaylaştırabilir ve aile üyelerinin bu değişikliklerin neden meydana geldiğini anlamalarına yardımcı olabilir.
Demansın Erken Uyarı Belirtileri Nasıl Anlaşılır?
Bellek, kişilik ve sosyal ilişkilerdeki değişiklikler demansın erken belirtileri olarak görülse de, bunlar bazı durumlarda hafif veya geri döndürülebilir diğer sağlık sorunlarının belirtileri de olabilir.
Diğer bazı hastalıklar demansı taklit edebildiğinden, siz veya sevdiğiniz biri unutkanlık veya kafa karışıklığı belirtileri fark etmeye başlarsa doktora görünmeniz ve değerlendirme yaptırmanız önemlidir. Demans semptomlarına benzeyebilen ancak gerçekte geri döndürülebilen bazı durumlar arasında uyku apnesi, ensefalit ve menenjit gibi enfeksiyonlar, tümörler, hipotiroid problemleri ve ilaçların yan etkileri bulunur.
Araştırmalar ayrıca bazı kronik tıbbi durumların demans geliştirme riskini artırabileceğini de öne sürmektedir. Örneğin, kan şekeri düzeyi kronik olarak yüksek olan diyabetli kişilerde demans belirtilerinin ortaya çıkma riski daha yüksektir.
Diyabet aynı zamanda Lancet Demans Önleme Komisyonu tarafından yayınlanan ve demans riskini artırdığı gösterilen bir raporda 12 değiştirilebilir faktörden biridir. Diğer 11 risk faktörü şunlardır:
- Hipertansiyon (yüksek tansiyon)
- İşitme sorunları
- Eğitime erişim eksikliği
- Obezite
- Depresyon
- Sigara içmek
- Fiziksel hareketsizlik
- Düşük düzeyde sosyal destek
- Hava kirliliği
- Aşırı miktarda alkol içmek
- Travmatik beyin hasarı
Doktorunuz, bu risk faktörlerinden ve kronik durumlardan birinin hafıza değişikliklerinin sorumlusu olup olmadığını öğrenmek için sizi veya sevdiğiniz kişiyi değerlendirebilir. Durum böyleyse, hafıza kaybı semptomlarını azaltıp azaltmadığını veya ortadan kaldırdığını görmek için durumun tedavisini önerebilirler.
Örneğin, yüksek kan şekeri seviyeleri hafızanızda değişikliklere neden oluyorsa, kan şekerinizi tekrar sağlıklı bir aralığa düşürmek için bir plan geliştirebilirsiniz. Bunu yaptığınızda hafıza kaybı belirtilerinin kaybolmaya başladığını fark edebilirsiniz.
Aslında, bu değiştirilebilir risk faktörleri demans veya hafıza problemi yaşayan insanlarda nedenin keşfi ve tedaviye başlamak için en iyi yer olabilir. Birisi 35 veya 85 yaşındaysa ve hafıza kaybı yaşıyorsa, tedavi edilebilir nedenleri aramak gerçekten önemlidir çünkü bu, değiştirilebilir bir neden olabilir.
Bir Doktora Ne Zaman Başvurulmalı?
Hafıza kaybı yaşamak ya da hafızada, düşüncede değişikliklere tanık olmak hem siz hem de sevdiğiniz kişi için endişe verici olabilir. İnsanlar yaşlandıkça hafızadaki değişikliklerin yaygın olduğunu belirtmekte fayda var. Ancak sevdiğiniz kişinin sık sık eşyalarını yanlış yere koyduğunu, kendi hayatıyla ilgili önemli bilgileri veya ayrıntıları hatırlamakta güçlük çektiğini veya kişiliğinde değişiklikler sergilediğini fark ederseniz, uygun bakımı arama konusunda onunla konuşmak iyi bir fikirdir.
Bilişsel sağlık alanında devam eden gelişmelere, takviyelerin ve vitaminlerin demans ve erken dönem hafıza kaybını gibi durumların yönetimindeki potansiyel rolüne dikkat çekmektedir. Dikkat çeken önemli bir bileşik, beyin fonksiyonu için gerekli olan doğal olarak oluşan bir madde olan sitikolindir. CDP-kolin olarak da bilinen Sitikolin, hücre zarlarında fosfolipitlerin üretimini desteklemede ve nörotransmiter sentezini desteklemede çok önemli bir rol oynar. Bazı çalışmalar sitikolin içeren takviye kullanımının bilişsel işlevi artırabileceğini ve demans gibi durumlarla ilişkili bilişsel gerilemenin ilerlemesini yavaşlatabileceğini öne sürüyor. Sitikolin'in dengeli beslenme, düzenli egzersiz ve zihinsel uyarımı içeren kapsamlı bir yaklaşıma dahil edilmesi bilişsel sağlığa katkıda bulunabilir. Bununla birlikte, bireysel sağlık koşulları ve ihtiyaçlar farklılık gösterdiğinden, herhangi bir takviye rejimine başlamadan önce doktora danışmak çok önemlidir.
Demansın bazı erken belirtilerini göz ardı etmek ve bunları sadece unutkanlık olarak nitelendirmek cazip gelebilir. Ancak bu kararı bir uzmanın vermesine izin vermek daha iyidir; kontrole gitmekten hiçbir zaman zarar gelmez. Yaşadığınız şeyin normal yaşlanma'dan daha fazlası olabileceğinden endişeleniyorsanız, bu endişenizi en kısa sürede doktorunuza bildirin.